5971. Sinh nhật thứ 426 năm cha đẻ chữ Quốc ngữ: Xứ sở này nợ ông ấy lời tri ân
Sinh nhật thứ 426 năm cha đẻ chữ Quốc ngữ:
Xứ sở này nợ ông ấy lời tri ân
Thái Hà (13.03.2017) – Kỷ niệm 426 năm ngày sinh Cha Alexander
Rhodes, người khai sinh chữ Quốc ngữ (15/3/1591 – 2017)
Khi đọc những dòng chữ
Việt ngữ này, là bạn đang chiêm ngưỡng tác phẩm của các linh mục thừa sai Dòng
Tên gồm các cha Gaspar De Amaral, cha Antonio Barbosa, cha Francisco De Pina và
cha Alexandre De Rhodes, tất cả họ đều là tác giả của quốc ngữ mà người Việt ta
đang sử dụng hàng ngày.
Với linh mục Gaspar De
Amaral, cha đã soạn cuốn từ điển Việt – Bồ. Với linh mục Antonio Barbosa, cha
soạn cuốn từ điển Bồ – Việt. Với linh mục Francisco De Pina, được cho là cha đã
dựa vào cách phát âm tiếng Bồ để chuyển tự ghi chép tiếng Việt khi ông vào Đàng
Trong (Từ sông Gianh trở vào Nam). Nhưng các cha đều mất khá sớm, tuy vậy, cùng
với một số linh mục khác trong giai đoạn tiên khởi này, các cha đã giúp đặt nền
móng đầu tiên cho quốc ngữ Việt Nam.
Với linh mục Alexandre De
Rhodes, thì cha đã dựa vào hai công trình từ điển nêu trên và bổ sung thêm phần
La tinh để hình thành nên cuốn từ điển Việt – Bồ – La.
Thực tế, chính việc bổ
sung phần La tinh của cha Alexandre De Rhodes đã trở thành đóng góp quan trọng
bậc nhất giúp hình thành nên chữ viết theo lối La tinh mà sau đó nhanh chóng
trở thành quốc ngữ Việt Nam.
Đánh giá về vai trò của
linh mục Alexandre De Rhodes trong việc khai sinh nên quốc ngữ Việt Nam, tờ
Nguyệt San MISSI do các linh mục Dòng tên người Pháp quản lý đã từng viết nhân
dịp kỷ niệm 300 năm ngày sinh của ông, đại lược như sau: “Khi cho Việt Nam các
mẫu tự La Tinh, cha Alexandre De Rhodes đã đưa Việt Nam đi trước đến ba thế
kỷ”.
Quả vậy, khi chính thức
xác định mẫu tự, bằng cách in quyển từ điển và các sách đầu tiên bằng chữ quốc
ngữ tại nhà in Vatican – Roma, thì cha Alexandre De Rhodes đã giải phóng cho
nước Việt Nam về chữ quốc ngữ.
Bởi lẽ trước đó, tương tự
như Nhật Bản và Cao Ly (Triều Tiên), thì người Việt Nam sử dụng lối chữ viết
tượng hình, biểu ý của người Tàu hoặc chữ nôm do tự sáng chế và bị nô lệ vì chữ
viết này. Chỉ mới cách đây không lâu, người Cao Ly mới chế biến ra chữ viết
riêng của họ, nhưng vẫn không theo cách viết La tinh nên bị hạn chế nhiều. Còn
người Nhật Bản thì sau nhiều lần thử nghiệm chế biến lối chữ viết khác, nhưng
cuối cùng đã phải bó tay và đành trở về với lối viết tượng hình, biểu ý của
người Tàu.
Trong khi đó, chính người
Tàu dưới chế độ cộng sản của Mao Trạch Đông cũng đã từng tìm cách dùng các mẫu
tự La Tinh để chế biến ra chữ viết của mình, nhưng cho đến nay vẫn chưa thành
công. Vậy mà dân tộc Việt Nam, nhờ công ơn của cha Alexandre De Rhodes, đã tiến
bộ trước người Tàu đến hơn ba thế kỷ rưỡi (1651 – 1017 – tính từ năm in cuốn từ
điển Việt – Bồ – La đến thời điểm hiện nay.
Dĩ nhiên, không phải chỉ
riêng mình cha Alexandre De Rhodes khởi xướng ra chữ Quốc ngữ. Trước đó, các
cha thừa sai Dòng Tên người Bồ Đào Nha ở Ma Cao đã nghĩ ra một số phát âm tiếng
Việt, viết bằng các mẫu tự La Tinh rồi. Tuy nhiên, chính cha Alexandre De
Rhodes là người hệ thống hóa, hoàn tất công trình làm ra chữ quốc ngữ thành
công vào năm 1651, tức là năm mà cuốn tự điển Việt – Bồ – La chào đời tại nhà
in Vatican – Roma.
Thế nên, chính tại nhà in
Vatican ở Roma là nơi mà Việt Nam nhận được chữ viết của mình, và chính năm
1651 cũng là năm khai sinh chính thức của chữ quốc ngữ Việt Nam.
Theo đó, chữ viết theo
lối La tinh ban đầu được các nhà truyền giáo đặt nền móng cho việc sử dụng
trong cộng đồng Ki-tô giáo Việt Nam, đến khi được người dân Việt Nam chấp nhận
và sử dụng rộng rãi trong tất cả các lĩnh vực đời sống xã hội, thì mặc nhiên nó
đã tự mình được nâng cấp thành chữ quốc ngữ.
Ghi nhận công nghiệp của
cha Alexandre De Rhodes đối với xứ sở, năm 1941, một tấm bia kỷ niệm nhân ngày
sinh nhật thứ 350 của cha đã được dựng ở gần bên bờ Hồ Gươm trước cửa đền bà
Kiệu – Hà Nội. Đến năm 1957, khi Hà Nội thuộc sự quản lý của chính quyền Cộng
Sản thì bia đã bị gỡ bỏ.
Chính quyền Sài Gòn cũ
đặt tên ông cho một con đường tọa lạc trước mặt Dinh Độc Lập, nay là Dinh Thống
Nhất, đối xứng với phía bên kia là đường Hàn Thuyên, tên danh sĩ được ghi nhận
có công phát triển và phổ biến lối chữ Nôm. Sau năm 1975, chính quyền cộng sản
đổi tên đường thành Thái Văn Lung và bây giờ thì đã trả lại tên cũ là Alexandre
De Rhodes cho con đường này.
Về tiểu sử: Nguyên, cha
Alexandre De Rhodes (Đắc Lộ) sinh ngày 15/03/1591 (hay 1593?) tại vùng Avignon,
miền nam nước Pháp. Gia đình ông thuộc gốc Do Thái ở thành phố Rhodes (bán đảo
Iberia), tổ tiên sang tị nạn ở vùng Avignon là đất của Giáo Hoàng. Ông gia nhập
Dòng Tên tại Roma năm 1612, thời kỳ công cuộc truyền giáo cho các dân tộc đang
trên đà phát triển mạnh mẽ.
Đầu năm 1625, cha
Alexandre De Rhodes đến Việt Nam bắt đầu từ Hội An. Cha bắt đầu học tiếng Việt
và chọn tên Việt là Đắc-Lộ. Từ đó, Việt Nam trở thành quê hương thứ hai của
cha. Nhưng cuộc đời truyền giáo của cha ở đây rất gian nan, trong vòng 20 năm,
cha bị trục xuất đến sáu lần. Đến năm 1645, cha bị Chúa Nguyễn vĩnh viễn trục
xuất khỏi Việt Nam. Cha mất ngày 5/11/1660 ở Iran, thọ 69 tuổi.
Hiện nay, ở Việt Nam đã
từng xuất hiện ý kiến phủ nhận công lao đóng góp của cha Alexandre De Rhodes
trong việc khai sinh chữ quốc ngữ, một trong số họ nêu quan điểm : “Alexandre
De Rhodes làm sách bằng chữ quốc ngữ là để phụng sự cho việc truyền bá đức tin
Ki-tô giáo, chứ tuyệt đối không vì bất cứ một lợi ích nhỏ nhoi nào của người
Đại Việt cả. Người Việt Nam đã tận dụng chữ quốc ngữ, mà một số cố đạo đã đặt
ra, với sự góp sức của một số con chiên người Đại Việt, để làm lợi khí cho việc
giảng đạo, thành lợi khí của chính mình để phát triển văn hóa dân tộc, để
chuyển tải một cách đầy hiệu lực những tư tưởng yêu nước và những phương thức
đấu tranh nhằm lật đổ ách thống trị của thực dân Pháp. Đây chẳng qua là chuyện
“gậy ông đập lưng ông” mà thôi. [1]
Riêng đối với công chúng,
thì:
– Lối chữ viết đã trở
thành quốc ngữ của xứ sở với chín mươi triệu đồng bào cả trong và ngoài nước
cùng sử dụng;
– Lối chữ viết được dùng
để thể hiện những dòng lịch sử oai hùng của dân tộc từ thuở hồng hoang đến nay;
– Lối chữ viết được dùng
để thể hiện lời ru “Ầu ơ …” ân cần của mẹ từ ngày sinh ra ta làm kiếp người;
– Lối chữ viết được dùng
để thể hiện sự yêu thương giữa những thành viên trong gia đình, giữa những đôi
tình nhân, giữa những người tri kỷ …
– Lối chữ viết được dùng
thể hiện ca từ những nhạc phẩm bất tử như Bạch Đằng Giang, Hội nghị Diên Hồng,
Trưng Nữ Vương, Lòng mẹ, Tình ca …
– Lối chữ viết mà dân ta
có thể tự hào là riêng biệt trong khi rất nhiều quốc gia khác, kể cả nhiều
cường quốc vẫn còn phải vay mượn (Úc, Phi Luật Tân, Tân Gia Ba, Ấn Độ, Gia Nã
Đại, Nhật Bản, Đại Hàn …);
Thì người khai sinh của
lối chữ viết ấy chắc chắn phải là ÂN NHÂN của xứ sở mình, bất kể đến quốc tịch
của họ, bất kể đến tôn giáo của họ và bất kể đến động cơ của họ khi khai sinh
lối chữ ấy !
Và với chế độ :
– Lối chữ viết được Ông
Hồ Chí Minh dùng để viết lời Tuyên ngôn độc lập khai sinh chế độ;
– Lối chữ viết được dùng
để thể hiện Hiến pháp quy định sự độc tôn chính trị của Đảng Cộng Sản;
– Lối chữ viết được dùng
trong tất cả mọi sinh hoạt chính trị, hành chính, xã hội, kinh tế, giáo dục,
văn hóa …
– Lối chữ viết mà hơn 700
tờ báo của chế độ đang dùng;
– Lối chữ viết mà hơn
24.000 vị tiến sĩ khoa bảng quốc gia đang dùng;
– Lối
chữ viết mà hơn 400 trường Đại học, cao đẳng các loại và hàng vạn trường học
các cấp đang dùng;
Nhưng lại không mấy ai trong số họ nhắc đến ngày sinh nhật của cha Alexandre De
Rhodes, người có công khai sinh lối chữ viết mà nghiễm nhiên đã là quốc ngữ của
xứ sở, như là một trong những ân nhân của dân tộc này thì thật là đáng thất
vọng !
Tôi tin rằng, xứ sở này
nợ ông ấy lời tri ân!
LS Đặng
Đình Mạnh
12-3-2017
Nguồn @Đinh Hữu Thoại
(Nguồn: Nhathothaiha.net/)
Nhận xét