5843. TÔI “LIÊN LỤY” BÙI TÍN
TÔI “LIÊN LỤY”
BÙI TÍN
Bài của Phạm Xuân Nguyên
Nhân ông Bùi Tín mất (1927 –
2018) tôi nhớ lại chuyện này. Tôi không gặp ông trong đời. Nhưng cuốn sách “60
ngày ở Sài Gòn” ông viết (với bút danh Thành Tín) về thời gian tham gia ủy ban
quân sự liên hợp bốn bên sau hiệp định Paris 1973, tôi đã đọc từ hồi học phổ
thông. Tôi cũng đã đọc các cuốn “Mặt thật”, “Hoa xuyên tuyết” ông viết khi đã
đi khỏi nước. Sau ngày ông sang Pháp và quyết định ở lại làm một “dissident”
(người ly khai, bất đồng chính kiến) ông đã có nhiều bài viết và bài trả lời
phỏng vấn trên các báo chí hải ngoại. Và một trong những bài đó đã khiến tôi bị
“liên lụy”.
Đó là một ngày tháng hai năm
1992, đúng ngày rằm tháng Giêng Nhâm Thân. Chi bộ Viện Văn học đang họp tại trụ
sở cơ quan 20 Lý Thái Tổ, Hà Nội. Ngồi họp tôi thấy có mấy tờ photocopy ai đó
để trên bàn và các đảng viên tranh thủ cầm đọc. Tôi cũng cầm lên đọc xem là cái
gì. Thì ra đó là bài phỏng vấn nhà báo Bùi Tín, hình như là trên tạp chí “Diễn
Đàn” của nhóm trí thức người Việt tại Paris thì phải, tôi không nhớ rõ. Ngoài
những chuyện về chính trị, trong bài phỏng vấn có mấy câu hỏi và trả lời liên
quan đến chuyện văn chương khi ông Bùi Tín kể về mối giao tình xướng họa thơ
giữa thân phụ ông là cụ Bùi Bằng Đoàn, Trưởng ban thường trực Quốc hội Việt Nam
Dân chủ Cộng hòa (khóa I) với Chủ tịch Hồ Chí Minh ở chiến khu Việt Bắc thời
kháng Pháp. Thấy hay hay tôi tính sẽ photo lại bản photo này làm tư liệu. Nghĩ
là làm, đến giờ giải lao cuộc họp chi bộ tôi cầm lấy một bản trên bàn đi ngay.
Có mấy anh chị đảng viên hỏi tôi cầm bản đó đi đâu, tôi bảo là đi photo, họ dặn
làm cho họ mấy bản luôn và còn nói là đi nhanh nhanh về mà họp tiếp. Tôi vâng
và đi ra cửa hàng photocopy ở 21 Tràng Thi là nơi tôi hay đến làm vì gần cơ
quan và giá rẻ. Tới nơi cửa hàng khá đông người và tôi đặt làm bốn bản, kể cả
bản mang đi coi như bản gốc nữa là năm bản. Khi tôi đang đứng cạnh cái máy chờ
lấy các bản photo mang đi thì bỗng có hai thanh niên mặc đồ trắng đứng sát tôi
từ lúc nào không biết cầm mấy tờ giấy lên lật lật xem xem rồi nói: - Anh photo
gì đây, à tài liệu của Bùi Tín, mời anh đi theo chúng tôi. Thú thực nghe họ nói
thế tôi lạnh cả người vì đây là lần đầu tiên tôi bị lâm tình huống với công an.
Vâng, khi họ nói thế tôi biết chắc hai người đó là công an. Khi đó là khoảng
mười giờ sáng. Họ cầm tập giấy photo đưa tôi về đồn công an quận Hoàn Kiếm (2
Tràng Thi). Tôi được dẫn lên tầng hai vào một căn phòng vắng vẻ. Vừa ngồi xuống
họ hỏi ngay: Anh lấy tài liệu này ở đâu, ai đưa cho, đưa lúc nào, ai bảo đi
photo, nhằm mục đích gì. Tôi tình thật kể toàn bộ sự việc như đã viết ở đoạn
trên. Tôi nhấn mạnh: tôi đi photo tập tài liệu này là vì đọc thấy trong đó có
mấy chỗ liên quan đến văn học vì tôi làm nghiên cứu văn học hiện đại, chỗ các
anh đây và chỗ cơ quan tôi đều ở bên này bên kia Hồ Gươm, tôi đang họp chi bộ,
các anh cho tôi gọi điện về báo để chi bộ biết và có thể cho người sang làm
chứng, hoặc các anh gọi điện đến thì rõ mọi việc, hoặc nữa các anh cho người
sang đó thì biết. Họ không cho và cứ hỏi xoáy vào tài liệu này ai đưa, qua cách
hỏi tôi biết họ muốn truy tìm tổ chức vì nghĩ đây chắc là hoạt động của một tổ
chức nào đó. Trong lúc người hỏi thì có người gọi điện (điện thoại bàn, hồi ấy
chưa có điện thoại di động) mà nghe qua câu chuyện thì tôi biết là báo cáo sự
việc của tôi lên một A nào đó trên Bộ Công an, tôi nghe loáng thoáng như là A16
thì phải. Rồi họ để tôi ngồi chơ chỏng đó một lát, sau đó một người đi vào đưa
giấy bút bảo tôi viết lời khai. Tôi hỏi khai gì. Họ bảo cứ khai toàn bộ sự
việc. Nói rồi anh ta bỏ đi. Tôi viết như tôi đã nói. Viết xong để trên bàn, tôi
ngồi một mình ngó ngông trong phòng và nghĩ ở cơ quan cuộc họp chi bộ tiếp tục
mọi người không thấy mình về chắc lại cho thằng Nguyên kiếm cớ bỏ họp đi đâu
rồi (điều này quả nhiên đúng, về sau mọi người đều trách tôi kiếm cớ bỏ họp nửa
chừng).
Tôi cứ ngồi thế cho đến
khoảng mười một rưỡi thì một loạt người kéo vào phòng. Nghe qua những lời trò
chuyện, đối đáp của họ thì tôi tạm biết: có người trên Bộ xuống và phần nhiều
là các trinh sát vừa từ ở các chùa chiền về, khi đó tôi mới hay hôm nay là Rằm
Giêng. Tất cả đều mặc thường phục. Tôi như không có mặt ở trong phòng, cho đến
lúc một cô - một trinh sát nữ - ngó thấy tôi lạ mắt mới cất tiếng hỏi đồng
nghiệp và biết được sự việc. Nghe xong cô này bảo với anh kia: ô hay quá, em
cũng nghe nói ông Bùi Tín mà chưa biết thế nào, cho em mượn một tập về xem nhé.
Mấy người khác nghe nói thế cũng xúm vào. Thế là năm tập tài liệu tôi photocopy
phút chốc biến mất. Cảm giác của tôi lúc đó là một sự bực tức còn nhớ mãi đến
nay. Tôi nghĩ trong đầu: mấy cô cậu kia là cái quái gì mà được đọc tài liệu đó,
còn mình là dân nghiên cứu muốn lấy nó làm tài liệu chuyên môn thì bị bắt!
Ồn ào một lúc tất cả bọn họ
về nhà hoặc rủ nhau đi ăn trưa. Tôi lại bị bỏ mặc một mình trong cảnh vắng vẻ
mà gần ngay ngoài cửa sổ là Hồ Gươm và bên kia hồ là cơ quan mình làm việc. Tôi
nghĩ không biết việc này rồi thế nào, có lẽ tối nay mình sẽ bị tam giam. Nếu
thế phải ứng phó ra sao.
Giờ trưa đi qua không ăn
không uống, không hỏi không nói. Đầu giờ chiều thảng có người tạt vào phòng
nhưng không động gì đến tôi. Tới khoảng ba giờ thì tôi mới lại được “làm việc”.
Họ bảo bây giờ sẽ cho tôi về. Tôi bảo muốn lấy lại mấy bản photo, họ nói không
được. Vậy tôi chào về. Vừa bước chân chưa ra khỏi cửa phòng bỗng có tiếng gọi
giật lại: - Chúng tôi sẽ cho hai cán bộ theo anh về nhà để thu giữ những tài
liệu như thế này có ở nhà anh. Vâng, trong cuộc khai hỏi hồi sáng tôi có nói là
kiểu những tài liệu liên quan đến văn học như thế này từ sách báo hải ngoại thì
tôi có vì để phục vụ công việc chuyên môn, cũng như nhà tôi toàn là sách ngoại
quốc thôi. Vậy là ba giờ chiều ngày 18/2/1992, sau khi ngồi đồn sáu tiếng đồng
hồ, tôi bước chân ra khỏi trụ sở công an quận Hoàn Kiếm ở số 2 Tràng Thi, đi bộ
lững thừng về Viện Văn học số 20 Lý Thái Tổ, sau lưng có hai thanh niên cùng
đi.
Nhà tôi khi đó là căn phòng 9
mét vuông ở bên hông cơ quan. Khi tôi cùng hai "khách lạ" về đến nơi
thì vợ tôi đang cùng mấy người trong khu tập thể đứng trò chuyện trước cửa nhà.
Tôi nói qua với vợ đây là hai người khách rồi đưa họ vào căn phòng hẹp mà chiếc
giường đôi đã chiếm gần hết diện tích. Tôi lục lọi trên giá sách lấy ra những
bản photocopy các sách báo hải ngoại (như bài Nam Chi – bút danh của nhà nghiên
cứu Đặng Tiến – viết về bộ tiểu thuyết “Mùa biển động” của nhà văn Nguyễn Mộng
Giác) đem cho họ. Sau đó họ ra về trong lặng lẽ. Khi những người khách không
mời đã đi khuất, vợ tôi hỏi ngay: - Anh có chuyện gì vậy? Tôi kể hết đầu đuôi
sự việc. Vợ tôi nói: - Hèn gì trưa nay không biết anh đi đâu em rất nóng ruột,
bồn chồn, không phải như mọi lần. Nếu phải là em thì em đã không để cho họ vào
nhà!
Từ ngày đó, vụ việc “photo
tài liệu Bùi Tín” của tôi trở nên nghiêm trọng. Viện trưởng Viện Văn học - giáo
sư Phong Lê và bí thư chi bộ của Viện - tiến sĩ Đào Tuấn Ảnh là hai người bị
“quần” nhiều nhất, họ đã phải vất vả, khó chịu với những sự điều tra, truy vấn
của cơ quan an ninh hòng tìm câu trả lời cho câu hỏi chính: tài liệu này xuất
phát từ đâu, ai đưa và ai nhận. Tôi thì không bị động đến nữa nhưng không khí
bao quanh là rất nặng nề. Cho đến hơn một năm sau chi bộ được triệu tập họp.
Tại đó ông trưởng ban tổ chức cán bộ của Viện Khoa học Xã hội Việt Nam (nay là
Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội Việt Nam, cơ quan chủ quản của Viện Văn học), một
người nghe nói từng là thư ký riêng của một ông thứ trưởng Bộ Công an, đã thông
báo kết luận về vụ việc này. Tôi chỉ bị nhắc nhở, không phải chịu hình thức kỷ
luật gì. Ông trưởng ban tổ chức nói khá dài những gì đến nay tôi đã quên hết,
duy chỉ có một điều này thì tôi nhớ. Khi nói về việc tôi đi photocopy tài liệu
ông bảo là anh Nguyên không biết rằng các quán photo thường đều là cơ sở của
công an, không may cho anh Nguyên đã đến một quán như vậy và ở đó họ đã báo cho
cơ quan có trách nhiệm biết. Ông vừa nói thế tôi liền buột miệng nói to giữa
cuộc họp chi bộ: - Đúng rồi! Đúng rồi! Đồng chí nói rất đúng! khiến mấy người
ngồi cạnh phải vội giật giật áo tôi và nói nhỏ: - Ngậm miệng lại, đừng chọc tức
họ nữa, họ không kỷ luật gì là may rồi.
Câu chuyện tôi “liên lụy” Bùi
Tín là vậy. Hồ sơ của tôi ở cơ quan an ninh chắc bắt đầu có từ đó. Sau này tôi
có hỏi một anh cùng đồng môn khoa Ngữ Văn, Đại học Tổng hợp Hà Nội, nhưng học
trước mấy lớp và là sĩ quan ở A25, về các bản tài liệu tôi đã photo hồi đó, anh
bảo mày có thích lấy lại thì lên anh cho. Ông Bùi Tín thì không bao giờ biết
chuyện này. Tôi cũng lần đầu viết chuyện này ra, nhân biết tin ông qua đời. Cầu
cho ông thanh thản ở trời bên kia.
Hà Nội 12.8.2018
(Theo Fb. Nguyễn Xuân Diện)
Nhận xét