5585. Chế độ trách nhiệm trước cử tri
Chế độ trách nhiệm trước cử tri là điều kiện tiên quyết để
Quốc hội vận hành vì lợi ích của nhân dân
Ts Nguyễn Sĩ Dũng
|
Khác với chế độ trách nhiệm pháp lý, chế độ trách nhiệm trước cử
tri là chế độ trách nhiệm chính trị. Cử tri không phạt tiền và không bỏ tù ai
cả. Nhưng cử tri có thể áp đặt chế độ trách nhiệm bằng 2 cách:
1. Cử tri có thể nhận xét và phê phán. Một phát biểu dở có thể
bị cử tri chê bai. Một kiến nghị chịu ảnh hưởng nặng nề của lợi ích nhóm có thể
bị cử tri bài xích. Sự phê phán của cử tri có thể làm mất uy tín và hủy hoại
hình ảnh công chúng của bất kỳ vị đại biểu Quốc hội nào. Nếu vị đại biểu đó
không nhanh chóng tìm cách lấy lại uy tín thì khả năng tái cử trong nhiệm kỳ
tới là rất không chắc chắn. Áp đặt chế độ bằng cách này vì vậy không phải là
không có hiệu quả. Tuy nhiên, điểm yếu hiện nay là một bộ phận cử tri còn khá
thờ ơ với việc các vị đại biểu của mình hoạt động như thế nào. Một bộ phận cử
tri khác lại thường “ném đá theo phong trào”, vì vậy sự phê phán của họ không
phải bao giờ cũng công bằng. Mà như vậy thì phê phán của họ cũng ít có tác dụng
thúc đẩy sự tiến bộ nói chung.
Tuy nhiên, công bằng mà nói, với sự phát triển của truyền thông
hiện đại, đặc biệt là mạng xã hội, cách áp đặt chế độ trách nhiệm thông qua
nhận xét và phê phán đã và đang được thực hiện ngày càng có hiệu quả. Hiện nay,
các vị đại biểu QH hoàn toàn có thể vào mạng xã hội để biết cử tri đang nhận
xét như thế nào về phát biểu của mình.
Tất nhiên, cử tri không phải bao giờ cũng chỉ phê phán. Những vị
đại biểu Quốc hội dám nói và nói đúng, thì lại được cử tri ca ngợi, tôn vinh.
“Nhất Ngoạn, nhì Trân, tam Lân, tứ Quốc” là sự ghi nhận để đời mà cử tri đã ban
tặng cho bốn vị đại biểu Quốc hội: Đỗ Trọng Ngoạn, Nguyễn Ngọc Trân, Nguyễn Lân
Dũng và Dương Trung Quốc.
2. Cử tri có thể áp đặt chế độ trách nhiệm bằng sự bất tín
nhiệm. Một đại biểu ngồi xuyên nhiệm kỳ không nói năng chi, khó có thể được cử
trị bầu lại. Cử tri không bầu lại cho một vị đại biểu nào đó là một sự bất tín
nhiệm rõ ràng nhất. Rất tiếc, một sự bất tín nhiệm như vậy chỉ có thể được thực
hiện tại một cuộc bầu cử đại biểu Quốc hội tiếp theo. Kể ra thời gian chờ đợi
để bày tỏ sự bất tín nhiệm như vậy là hơi lâu. Tuy nhiên, rủi ro không được cử
tri bầu lại luôn luôn hiện hữu và tác động không nhỏ đến cách hành xử của mỗi
vị đại biểu Quốc hội. Để cách thức áp đặt chế độ trách nhiệm này phát huy tác
dụng, thì quan trọng là các vị đại biểu Quốc hội đã ứng cử ở đâu thì phải tái
cử ở đó. Cách luân chuyển các ứng cử viên theo kiểu mỗi nhiệm kỳ ứng cử ở một
nơi khác nhau sẽ vô hiệu hóa khả năng của cử tri áp đặt chế độ trách nhiệm ở
đây. Trong lần bầu cử đại biểu Quốc hội nhiệm kỳ 2016-2021 vừa qua, nguyên tắc
ứng cử ở đâu thì tái cử ở đấy đã được khởi xướng. Mặc dù, nguyên tắc này chưa
được áp dụng triệt để cho mọi ứng cử viên đại biểu Quốc hội, thì đây vẫn là một
sự khởi đầu đáng được ghi nhận.
Theo Luật Tổ chức Quốc hội, cử tri thậm chí còn có thể trực tiếp
bãi nhiệm đại biểu Quốc hội theo “trình tự do Ủy ban thường vụ Quốc hội quy
định” (Khoản 3, Điều 40, Luật Tổ chức Quốc hội). Quả thực, đến nay có vẻ như Ủy
ban thường vụ Quốc hội vẫn chưa quy định về trình tự cử tri bãi nhiệm đại biểu
Quốc hội. Mà như vậy, thì cách áp đặt chế độ trách nhiệm trước cử tri thứ 2 vẫn
chưa phát huy được tác dụng một cách đầy đủ. Thực ra, ở một số quốc gia, như
Nhật Bản chẳng hạn, cử tri có thể thu thập chữ ký để bãi nhiệm bất kỳ một vị
đại biểu quốc hội nào không còn được tín nhiệm. Với một số lượng chữ ký nhất
định được thu thập, thì hội đồng bầu cử sẽ tổ chức cho cử tri ở đơn vị bầu cử
bỏ phiếu để bãi nhiệm đại biểu của mình. Ví dụ, một nhóm cử tri nào đó đứng ra
thu thập được 10 ngàn chữ ký ủng hộ việc bãi nhiệm một vị đại biểu nào đó, thì
hội đồng bầu cử phải đứng ra tổ chức cho cử tri bỏ phiếu miễn nhiệm đại biểu
đó.
Ở ta, Hội đồng bầu cử quốc gia chỉ tồn tại trong thời gian bầu
cử, nên việc tổ chức cho cử tri bỏ phiếu bãi nhiệm đại biểu chắc sẽ khó khăn
hơn. Tuy nhiên, khó hơn thì vẫn không có nghĩa là không thể thực hiện được. Vấn
đề là Ủy bạn thường vụ Quốc hội phải nhanh chóng triển khai quy định của Luật
Tổ chức Quốc hội và nhanh chóng ban hành quy trình bãi nhiệm đại biểu. Đây là
điều kiện quan trọng để cử tri có thể thực thi quyền của mình và áp đặt chế độ
trách nhiệm một cách hiệu quả hơn.
Còn để bãi miễn một vị đại biểu QH, chắc cử tri vẫn phải tiếp
tục chờ trình tự do Ủy ban thường vụ QH ban hành.
Nguyễn Sĩ Dũng
(FB Nguyễn Sĩ Dũng)
Nhận xét