Có thể nói, một trong những niềm tự hào,
tự tôn của dân tộc Việt Nam là
triết lý "đánh kẻ chạy đi, không đánh người chạy lại". Tuy nhiên,
"không đánh kẻ chạy lại" cần được hiểu thêm rằng, kẻ chạy lại là ai,
và "không đánh" có nhất thiết đồng nghĩa với việc xem người ấy là
thần tượng, là nhân vật tiêu biểu để đón rước trọng thể...? Tôi muốn nói
đến trường hợp của nhạc sĩ Phạm Duy, người mới được xưng tụng sau đêm nhạc
"Ngày trở về" (diễn ra tại Nhà hát Hòa Bình, TP.HCM). Một người bạn,
nhà văn Chu Lai đã tỏ ra tâm đắc với ý tưởng này và cho biết, Tạp chí Thế giới
mới số mới nhất có đăng một bài viết, với nội dung gói gọn: "Một người
từng bỏ kháng chiến theo thực dân Pháp, khi Pháp rút lại theo Ngô Đình Diệm và
khi ngụy quyền sụp đổ lại chạy qua Mỹ. Và tại đó, đã viết hàng loạt bài kêu gọi
chống Cộng, với giọng điệu “sặc mùi” hiếu chiến. Nay, thấy Việt Nam vươn
lên mạnh mẽ, lại xin trở về! Hà cớ gì phải tung hô, xưng tụng đến như
thế!".
Đất nước đang đổi mới, chúng ta chấp nhận
việc khép lại quá khứ để xây dựng tương lai, nhưng điều ấy không đồng nghĩa với
việc bỏ quên tất cả, từ những hy sinh gian khổ đến những bài học máu xương...
Chúng ta cũng không quên tổ tiên ta luôn tỏ rõ nghĩa khí, quyết không sợ xâm
lăng và cũng không trù dập kẻ thất trận. Tù binh giặc còn được cấp lương,
thuyền để chúng "ra đến bể chưa thôi trống ngực" hay "về đến nhà
còn đổ mồ hôi" (Cáo bình Ngô). Nhưng cái khái niệm ân nghĩa bốn bể ấy cũng
có những nguyên tắc và với trường hợp của Phạm Duy, chúng ta lại càng cần phải
hiểu cho rõ ngọn nguồn.
Nửa thế kỷ trước, khi còn là một "chú
nhóc" tại trường Thiếu sinh quân chuẩn bị qua Trung Quốc học tập, ở Việt
Bắc, tôi đã cùng bè bạn trong đơn vị hát những ca khúc rất hay của Phạm Duy,
khi ấy đang là một trong những cán bộ văn hóa của chính quyền cách mạng. Tôi đã
thuộc lòng câu hát "Tôi yêu tiếng nước tôi, từ khi mới ra đời..." và
sau này, lớn lên một chút mới hiểu ra rằng, cái tứ ấy, có gì giống với luận
điểm của Nguyễn Văn Vĩnh (truyện Kiều còn thì tiếng ta còn, mà tiếng ta còn thì
nước ta còn - cách nói ấy là để biện minh cho việc ôm chân giặc xâm lược của
Nguyễn Văn Vĩnh và bè lũ bán nước). Phạm Duy có những tác phẩm làm say đắm lòng
người, như Thiên Thai, Trương Chi, Nhạc tuổi xanh, Quê nhà em... Rồi sau đó là
các bài như Thuyền viễn xứ, Bà mẹ Gio Linh, Cây đàn bỏ quên, Nghìn trùng xa
cách... Khai thác chất liệu dân ca đồng bằng Bắc Bộ, khó có ai qua mặt Phạm
Duy. Bài Ru con, Phạm Duy viết ở Việt Bắc có câu "Mấy đời bánh đúc có
xương, mấy đời giặc Pháp có thương dân mình", chuyển từ điệu
"thứ" qua "trưởng" thật đắt, còn nhịp ba trong Quê nhà em
lại rất hay, dí dỏm và tố cáo giặc đốt nhà, phá đường...
Nhưng, ngay trong thời kỳ ấy, chất lãng
mạn tiểu tư sản, sợ khổ, sợ chết đã bộc lộ qua sáng tác của Phạm Duy. Khi ấy,
dù còn bé, song tôi đã biết bài Bà mẹ Gio Linh bị cấm, bởi có những câu mà khi
hát lên, liệu còn ai, còn bà mẹ nào dám để con đi bộ đội. Và chất đa tình cố
hữu, ta thường thấy ở giới nghệ sĩ, ở Phạm Duy được xem là nhược điểm. Và cái
phải đến đã đến, Phạm Duy "dinh tê", bỏ kháng chiến vào thành, lập ra
ban nhạc "Đêm màu hồng" với Thái Thanh, Thái Hằng, có cả Phạm Đình
Chương, Duy Quang... Và từ đó trở thành tên tuổi hàng đầu trong đám văn nghệ sĩ
chống Cộng.
"Đỉnh cao" sự nghiệp chống Cộng
của Phạm Duy là bài Mùa thu chết. Ở đó, tác giả đã công khai tư tưởng chống
Cộng của mình. Ông ta đã từ bỏ tình yêu với Tổ quốc bằng một bút pháp thật sâu
cay, đểu giả và ít ai quên cái mùa thu trong ca khúc ấy chính là Cách mạng mùa
thu, là niềm tự hào của dân tộc Việt Nam.
Khi đất nước bị chia cắt, Phạm Duy đã vào Nam theo chính quyền Ngô Đình Diệm,
lần lượt đi sâu vào con đường chống Cộng và lên đến chức Bộ trưởng Văn hóa.
Nhưng, sự nghiệp âm nhạc của ông ta vẫn càng lún vào "vũng bùn" phản
quốc. Bài Ru con đã thay câu cuối cùng bằng “Mấy đời Cộng sản biết thương dân
mình”. Nhạc tuổi xanh đã bị biến chất để đi ngược lại điều đã ấp ủ của cả một
thế hệ văn nghệ sĩ Việt Nam đang
lên đường đổi cả sinh mạng lấy tự do, độc lập. Và để khẳng định mình, Phạm Duy
liên tiếp cho ra đời những tác phẩm vừa chống Cộng, vừa bệnh hoạn.
Ngày miền Nam mới
giải phóng, tôi có gặp TS Nguyễn Văn Trung, nguyên giảng viên Đại học Sài Gòn.
Trước khi di tản đi Mỹ, ông Trung bất đắc chí đã kể cho tôi nghe nhiều chuyện,
trong đó có lời miệt thị một nhạc sĩ có tài là Phạm Duy mà lại đi viết cả những
bài hát để ủng hộ sự loạn luân!? Chính TS Trung đã qua Mỹ dạy học, còn nhạc sĩ
Phạm Duy di tản sang Mỹ để trốn chạy trước sự trở về của những người đã từng
chung một chiến hào với ông ta. Tại Mỹ, Phạm Duy làm nhiều người (trong đó có
tôi) sôi sục căm thù, khi viết bài kêu gọi các nam thanh, nữ tú đất Việt hãy xông
lên, lấp sông Bến Hải, giải phóng Việt Nam khỏi tay Cộng sản... Và bây giờ, khi
đã sắp đến lúc nhắm mắt xuôi tay, ông ta muốn trở về trong sự đón tiếp nồng hậu
của những người từng bị ông chà đạp về tinh thần!
Tôi đọc Nam Cao và tâm đắc với nhận xét:
"Những thằng chuyên ác chỉ có thể hết làm việc ác nếu chúng không còn đủ
sức để làm ác". Bây giờ, với Phạm Duy cũng là như vậy. Một Việt Nam đang
vươn lên, môi trường này đang sống động và có vị thế mới đã có thể làm mềm lòng
mọi kẻ vốn kỳ thị với dân tộc này, tất nhiên đủ sức làm "kẻ chạy đi"
mong được trở về, song, như đã nói trên, không thể có sự trở về như một người
hùng. Chia sẻ điều này, nhạc sĩ Tân Huyền cho hay, đó là điều kỳ lạ, hiếm thấy,
tuy ông bảo: "Bây giờ, tư nhân cũng có thể làm ra một trang web để tôn
vinh mình, nói gì...". Và tôi hiểu, tác giả Cỏ non thành cổ làm sao chấp
nhận sự trở về trong thứ vinh hoa kiểu ấy, nó làm cho sự hy sinh của những đồng
đội, những nấm mồ liệt sĩ kia có thêm những nỗi đau thế thái.
Có một lần, nhạc sĩ Nguyễn Đức Toàn trả
lời báo chí, ông khẳng định, không bao giờ đánh giá một nhạc sĩ dám dâng hiến
tuổi trẻ trong đội ngũ những người chiến sĩ, ngang bằng một tác giả không dám
lâm trận và chỉ ngồi trong lòng địch để than thân trách phận, hay ngợi ca một
hạ trắng, thu vàng, chứ đừng nói đến một tác giả đã nhảy vào lòng địch để chống
Cộng, rồi sau này, khi hết "đát" lại nói lời xí xóa. Tôi cam đoan
không một nhạc sĩ cách mạng Việt Nam nào
không vui mừng trước nghĩa cử đầy nhân ái của đất nước, song tất cả họ đều
chung một suy nghĩ, rằng người trở về đâu phải ai cũng như ai. Lời nói ấy của
người nhạc sĩ - chiến sĩ, đã giúp tôi có thêm nghị lực, để nghĩ, để nói và để
thể hiện chính kiến, để không bị hòa tan trong những đợt sóng vàng vọt đâu đây.
Ai muốn coi Phạm Duy là thần tượng, tùy ý,
còn tôi, trước sau xin nói không!
Nhạc sĩ Nguyễn Lưu
Văn bản của Công ty Phương Nam
TP Hồ Chí Minh, ngày 16.3.2006
Kính gửi: - Ban Tư tưởng - Văn hóa TW
- Bộ Văn hóa - Thông tin
- UBTW Mặt trận Tổ quốc Việt Nam
- Bộ Kế hoạch và Đầu tư
- Cục Bảo vệ an ninh văn hóa tư tưởng
- Ban biên tập Báo Đầu tư
Đồng kính gửi:
- UBMTTQ TP Hồ Chí Minh
- Ban Tư tưởng - Văn hóa Thành ủy TP.HCM
- Sở Văn hóa - Thông tin TP.HCM
- Phòng Bảo vệ an ninh văn hóa tư tưởng Công an TP.HCM
- Các cơ quan thông tin đại chúng
Trên số báo Đầu tư số ra ngày thứ hai
13.3.2006 có đăng bài Không thể tung hô của nhạc sĩ Nguyễn Lưu viết về
"trường hợp của nhạc sĩ Phạm Duy, người mới được xưng tụng sau đêm nhạc
Ngày trở về" diễn ra tại Nhà hát Hòa Bình, TP Hồ Chí Minh. Mặc dù trong
bài viết của mình, tác giả không đề cập gì đến Công ty Văn hóa Phương Nam là đơn
vị tổ chức biểu diễn, nhưng với tư cách là người mua bản quyền khai thác các
tác phẩm hợp pháp của nhạc sĩ Phạm Duy, với trách nhiệm của đơn vị tổ chức đêm
nhạc Ngày trở về, chúng tôi xin bày tỏ một số ý kiến:
1. Đường lối đổi mới của Đảng trong hai thập
niên qua đã mang lại những thành tựu to lớn đầy sức thuyết phục. Chủ trương đại
đoàn kết dân tộc theo tinh thần Nghị quyết 36 của Bộ Chính trị đang thổi một
luồng sinh khí mới, động viên tinh thần yêu nước của tất cả mọi người Việt Nam
không phân biệt tôn giáo, chính kiến ở trong cũng như ngoài nước để cùng hướng
tới mục tiêu "dân giàu nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn
minh". Những luận điệu chống cộng cực đoan ở hải ngoại ngày càng trở nên
lạc lõng. Nhiều người bỏ nước ra đi nay lần lượt trở về góp phần xây dựng đất
nước dưới hình thức này hoặc hình thức khác. Ông Nguyễn Cao Kỳ, Phó tổng thống
chính quyền Sài Gòn cũ đã trở về. Đó là những minh chứng hùng hồn cho tính đúng
đắn của chủ trương đại đoàn kết dân tộc.
Đối với những kẻ thù xâm lược, chúng ta
cũng đang xếp lại quá khứ để cùng hướng tới tương lai, nhưng đọc bài báo của
nhạc sĩ Nguyễn Lưu, nhiều người hẳn sẽ băn khoăn tự hỏi tại sao việc "xếp
lại quá khứ" đối với một bộ phận người Việt lại khó khăn đến thế ? Khép
lại quá khứ hoàn toàn không đồng nghĩa với việc "bỏ quên tất cả" như
ông Nguyễn Lưu nói. Và cũng không thể xếp lại quá khứ theo kiểu lôi hết
"ngọn nguồn" của một người để phơi bày trên mặt báo như ông Nguyễn
Lưu đã làm ! Dù nhắm tới một đối tượng cụ thể là nhạc sĩ Phạm Duy, nhưng khi ông
Nguyễn Lưu (dẫn lời nhà văn Chu Lai) nói rằng "Nay, thấy Việt Nam vươn
lên mạnh mẽ, lại xin trở về" chắc chắn sẽ làm những người đã
hoặc đang có ý định trở về chạnh lòng và cảm thấy bị xúc phạm. Đó là lối nói
kiêu ngạo vô trách nhiệm, gây mất lòng tin vào đường lối, chủ trương của Đảng.
2.Việc
Công ty Văn hóa Phương Nam tổ chức đêm nhạc Ngày trở về là một hoạt động bình
thường của một đơn vị kinh doanh trên lĩnh vực văn hóa, không nhân danh một sự
kiện gì, không nhằm tôn vinh thần tượng và cũng chẳng tổ chức "đón rước
trọng thể". Ai có nhu cầu thì mua vé vào xem. Thế thôi. Mọi hoạt động kinh
doanh của Công ty Văn hóa Phương Nam liên
quan đến nhạc sĩ Phạm Duy đều tuân thủ đúng pháp luật.
Chúng tôi không chỉ tổ chức đêm nhạc Ngày
trở về mà trước đó đã từng tổ chức những chương trình biểu diễn nghệ thuật
khác. Cũng như vậy, chúng tôi không chỉ liên kết xuất bản và phát hành những
tác phẩm của Phạm Duy được Bộ Văn hóa - Thông tin cho phép mà chúng tôi còn
từng liên kết với các nhà xuất bản Quân đội Nhân dân, Công an Nhân dân và một
số nhà xuất bản khác để tổ chức những tủ sách với hàng trăm tác phẩm viết về
cuộc kháng chiến giải phóng dân tộc, thống nhất đất nước, trong đó có cả những
tác phẩm của Đại tướng Võ Nguyên Giáp, Đại tướng Văn Tiến Dũng và các tướng lĩnh
khác như Nguyễn Quyết, Trần Văn Trà; của các nhà văn hóa lớn như Nguyễn Khắc
Viện, Nguyễn Văn Huyên, Ngô Tất Tố, Huy Cận, Hà Văn Tấn, Trần Văn Khê; gần trọn
bộ tác phẩm của các nhà văn thuộc nền văn học cách mạng như Ma Văn Kháng,
Nguyễn Khải, Nguyễn Quang Sáng... và cả một số tác phẩm của nhà văn Chu Lai.
Bài viết của nhạc sĩ Nguyễn Lưu không mang
tính phê bình học thuật, lại đăng tải trên một tờ báo chuyên về đầu tư, vì vậy,
từ góc độ kinh doanh, chúng tôi có quyền nghi ngờ đây là một sự cạnh tranh không
lành mạnh.
3.Một
điều đáng tiếc nữa là trong lúc dẫn dắt người đọc "hiểu cho rõ ngọn
nguồn" trường hợp Phạm Duy, nhạc sĩ Nguyễn Lưu lại đưa người đọc lạc vào
những lỗ hổng kiến thức của chính mình. Lỗi tác giả một phần, một phần do lỗi
của tòa soạn trong khâu biên tập. Chúng tôi xin nêu một vài thí dụ: Nhạc sĩ
Nguyễn Lưu viết: "... Ở Việt Bắc, tôi đã cùng bè bạn trong đơn vị hát
những ca khúc rất hay của Phạm Duy... Tôi đã thuộc lòng câu hát "Tôi yêu tiếng nước
tôi, từ khi mới ra đời..." và sau này, lớn lên một chút
mới hiểu ra rằng, cái tứ ấy, có gì giống với luận điểm của Nguyễn Văn Vĩnh
(Truyện Kiều còn thì tiếng ta còn, mà tiếng ta còn thì nước ta còn - cách nói
ấy là để biện minh cho việc ôm chân giặc xâm lược của Nguyễn Văn Vĩnh và bè lũ
bán nước)".
Thứ nhất, câu nói nổi tiếng (và cũng bị
nhiều tai tiếng): "Truyện Kiều còn, tiếng
ta còn; tiếng ta còn, nước ta còn" không phải của Nguyễn Văn
Vĩnh mà là của Phạm Quỳnh (thân sinh của nhạc sĩ Phạm Tuyên, tác giả ca khúc
nổi tiếng Như có Bác Hồ trong ngày vui đại thắng). Bài viết của Phạm Quỳnh được
đăng trên tạp chí Nam Phong, về sau được in lại trong Thượng Chi văn tập. Tuy
tiếng Việt của Phạm Quỳnh là tiếng Việt của đầu thế kỷ 20 nhưng không có lối hành
văn "thì mà là" như tiếng Việt của nhạc sĩ Nguyễn Lưu ở đầu thế kỷ 21!
Thứ hai, nếu chỉ nói quá đơn giản như
Nguyễn Lưu thì nhiều học sinh ngày nay sẽ không thể nào hiểu được vì sao Truyện
Kiều được tôn vinh như là một kiệt tác của văn học Việt Nam, nhưng khen Truyện
Kiều thì lại mắc cái tội "biện minh cho việc ôm chân giặc xâm lược"?
Ai cũng biết rằng, sinh thời Nguyễn Du là người theo phò nhà Lê thời Lê Chiêu
Thống, chống lại Tây Sơn, đã từng bị quân Tây Sơn bắt giam 3 tháng ở Nghệ An,
sau theo phò Gia Long, ra làm quan với triều Nguyễn, nhưng điều đó lại không liên
quan gì đến việc đề cao Truyện Kiều "là để biện minh cho việc ôm chân giặc
xâm lược". Cũng như vậy, làm sao con cháu chúng ta có thể hiểu được
"Tôi yêu tiếng nước tôi, từ khi mới ra đời..." mà lại bị ghép vào
tội... phản quốc ?
Ở một đoạn khác, nhạc sĩ Nguyễn Lưu viết:
"Đỉnh cao sự nghiệp chống Cộng của Phạm Duy là bài "Mùa thu
chết" (...) Ông đã từ bỏ tình yêu với Tổ quốc bằng một bút pháp
thật sâu cay, đểu giả và ít ai quên cái mùa thu trong ca khúc ấy chính là Cách
mạng mùa thu, là niềm tự hào của dân tộc Việt Nam".
Độc giả, đặc biệt là những người từng ở
miền Nam trước năm 1975 ai cũng biết rằng bài Mùa thu chết rất nổi tiếng của
nhạc sĩ Phạm Duy là phổ thơ Apollinaire, một nhà thơ Pháp sinh năm 1880 và chết
năm 1918. Bài thơ của Apollinaire vỏn vẹn chỉ có 5 câu, mang tựa đề L'Adieu
(Giã biệt), chúng tôi xin ghi lại nguyên văn:
J'ai cueilli ce brin de bruyère
L'automne est
morte souviens-t'en
Nous ne nous verrons plus sur terre
Odeur du temps brin de bruyère
Et souviens-toi que je t'attends
Tạm dịch:
Ta ngắt một cành thạch thảo
Em hãy nhớ cho
mùa thu đã chết rồi
Chúng ta không còn được nhìn nhau nữa trên
đời
Mùi thời gian đẫm hương thạch thảo
Em hãy nhớ rằng ta vẫn chờ em
Nội dung bài
thơ chỉ có thế, khi phổ nhạc vẫn giữ gần như nguyên vẹn, chẳng liên quan gì đến
cuộc Cách mạng tháng Tám của dân tộc chúng ta xảy ra sau khi tác giả của nó đã
qua đời 27 năm! Nếu lập luận theo kiểu Nguyễn Lưu thì mọi người sẽ nghĩ sao về
trường hợp Văn Cao với bài Buồn tàn thu và Phạm Trọng Cầu với bài Mùa thu không
trở lại ?
Trước đây, ngay ở miền Nam,
bên cạnh những người ca ngợi Phạm Duy cũng có không ít người không đồng tình
với một số việc làm của Phạm Duy, thậm chí có người đã viết cả một cuốn sách để
phê phán Phạm Duy. u đó cũng là chuyện bình thường. Ngay cả Truyện Kiều của
Nguyễn Du cũng có lắm người khen, kẻ chê "Bạc phận chẳng lầm người tiết
nghĩa/Đoạn trường cho đáng kiếp tà dâm" hay "Đàn ông chớ kể Phan
Trần/Đàn bà chớ đọc Thúy Vân Thúy Kiều" đó sao ? Nhưng suy diễn đến mức
như ông Nguyễn Lưu thì chưa hề có !
Là những người hoạt động kinh doanh trong
một lĩnh vực gắn liền với văn hóa, nhiều khi chúng tôi không khỏi âu lo khi
thấy trong sinh hoạt học thuật của nước nhà, một số người vẫn quen dùng vũ khí
suy diễn, xuyên tạc, chụp mũ chính trị để đẩy đối phương vào chỗ chết thay vì
cùng tranh luận minh bạch để tiếp cận chân lý. Văn hóa muốn phát triển cần có
một nền học thuật. Cái cách phê bình "cả vú lấp miệng em" như vậy
đang gây ô nhiễm nặng môi trường học thuật của chúng ta. Quá trình hội nhập của
đất nước đang diễn ra ngày càng mạnh mẽ, vì vậy cần thiết phải loại ra khỏi đời
sống học thuật những cách ứng xử thiếu văn minh như thế.
Ngoài ra, trong bài viết của nhạc sĩ
Nguyễn Lưu còn một số chi tiết khác không chính xác, chẳng hạn: trong sáng tác
của nhạc sĩ Phạm Duy không hề có bài Quê nhà em, Phạm Duy chưa bao giờ được làm
Bộ trưởng Bộ Văn hóa của chính quyền Sài Gòn, ở Sài Gòn trước năm 1975 không hề
có cái gọi là "ban nhạc Đêm màu hồng", GS Nguyễn Văn Trung cũng chẳng
phải di tản đi Mỹ mà đi Canada theo diện đoàn tụ gia đình sau 1975, và GS
Nguyễn Văn Trung cũng không hề dạy học ở Mỹ.
Cuối cùng, chúng tôi nghĩ rằng báo Đầu tư
là tờ báo chủ yếu dành cho các doanh nhân, trong đó có những doanh nhân là
người Việt ở nước ngoài, một trong những đối tượng mà chúng ta đang mời gọi.
Việc đăng một bài báo có nội dung mạt sát một Việt kiều muốn về quê hương và đã
được phép trở về như nhạc sĩ Phạm Duy có thể sẽ làm một số người khác giật mình
phân vân trước sự chọn lựa nên hay không nên trở về để khỏi phải chuốc lấy
những phiền toái như trường hợp của nhạc sĩ Phạm Duy.
Trân trọng.
Tổng giám đốc Công ty Văn hóa Phương Nam
Phan Thị Lệ
Bình luận của nhà báo Kỳ Duyên:
KD: Mình
thì …. rất ghét ông Phạm Duy ở tính trăng hoa của ông, nhưng đó là một nhạc sĩ
tài năng thật sự với phẩm chất… “đa nhân cách”. Không biết nói như vậy có đúng
không? Nhưng cái cách phủ nhận của ông Nguyễn Lưu lại thể hiện một tư duy quá
cũ, xơ cứng, đến buồn cười, nhất là trong thời cuộc mà sự hòa hợp hòa giải dân
tộc còn rất khó khăn. Và mình chú ý đến một câu trả lời trong bài của Công ty
Phương Nam, rất xác đáng và … văn minh:
“Văn hóa muốn phát
triển cần có một nền học thuật. Cái cách phê bình “cả vú lấp miệng em” như vậy
đang gây ô nhiễm nặng môi trường học thuật của chúng ta. Quá trình hội nhập của
đất nước đang diễn ra ngày càng mạnh mẽ, vì vậy cần thiết phải loại ra khỏi đời
sống học thuật những cách ứng xử thiếu văn minh như thế.”
Nhận xét