4750. Tích tụ ruộng đất - câu hỏi không thể làm ngơ
Tích tụ ruộng đất - câu hỏi không thể làm ngơ
Tư Giang
(TBKTSG) - Một trong những nút thắt hạn chế các doanh
nghiệp đầu tư vào nông nghiệp là vấn đề tích tụ đất đai để có vùng sản xuất lớn.
Trần Văn Sơn nheo mắt nhìn xuống phía chân đồi. Phía xa xa là
khu nhà kính công nghệ cao màu trắng nằm nổi bật giữa cánh đồng bao la ở xã Tân
Thạnh, huyện Thanh Bình, tỉnh Đồng Tháp.
Đây chính là thành quả của bao công sức anh đã bỏ ra khi được
lãnh đạo tập đoàn Ecofarm có trụ sở ở Phú Quốc điều về đây gây dựng hệ thống
trồng cây hiện đại này. “Mỗi ba tháng, chúng tôi sẽ thu được 1 tỉ đồng/héc ta”,
Sơn nói, tay chỉ vào những luống dưa lê, dưa lưới sai trĩu quả trong khu nhà
kính.
Những loại hoa quả của Ecofarm Đồng Tháp đang được bán ở các
khách sạn cao cấp tại Phú Quốc, TPHCM hay xuất khẩu với mức giá mà nhiều nông
dân trong vùng có nằm mơ cũng không thấy như là kết quả của việc ứng dụng công
nghệ sinh học Israel .
Tuy nhiên, quyết định của Ecofarm đầu tư vào Đồng Tháp là cả một câu chuyện
dài. Sơn kể, lãnh đạo tỉnh Đồng Tháp đã không ít lần gặp gỡ, thuyết phục
Ecofarm về đầu tư tại tỉnh với nhiều ưu đãi, mà đáng kể nhất là việc cho thuê
86 héc ta đất trong vòng 50 năm. “Nếu tỉnh không cho thuê đất, thì chúng tôi
không về đây đầu tư vì không thuê được đất của nông dân để sản xuất lớn”, anh
nói.
Bên cạnh đó, Ecofarm cũng đang cung cấp giống cây, và giúp nông
dân ứng dụng bón phân vi sinh học nhằm tạo ra chuỗi cung ứng sản phẩm nông
nghiệp sạch. Dù vốn đầu tư chỉ là 18 tỉ đồng ở giai đoạn đầu, Ecofarm là một
trong những doanh nghiệp tiêu biểu mà lãnh đạo tỉnh Đồng Tháp luôn muốn giới thiệu
ra ngoài như là hy vọng cho ngành nông nghiệp của tỉnh.
Nếu không được tỉnh Đồng Tháp cho thuê đất, Ecofarm sẽ không thể
thuê lại đất của nông dân địa phương. Điều này, hẳn có lý do. Ông Nguyễn Văn
Hiệp, một nông dân ở ấp Bình Linh, huyện Bình Thạnh, thị xã Cao Lãnh ở Đồng
Tháp, kể mỗi năm thu nhập từ trồng chanh của gia đình ông trên diện tích 6 héc
ta lên tới 300 triệu đồng, số tiền mà các con ông có nằm mơ cũng không thấy khi
đi làm công nhân. “Ở đây, chả nông dân nào muốn bán đất cả”, ông nói. Ông Hiệp
và nhiều nông dân trong xã đã lập ra hợp tác xã với hy vọng giữ được giá bán ổn
định, hỗ trợ nhau về giống và phân.
Thực tế, không có nhiều doanh nghiệp “may mắn” được giao đất như
Ecofarm hay có nhiều đất như nông dân Nguyễn Văn Hiệp ở Đồng Tháp. Theo Ban Chỉ
đạo Tây Nam bộ, tình trạng canh tác nhỏ lẻ, manh mún, thiếu liên kết chặt chẽ
trong các mô hình kinh tế tập thể, không sản xuất theo chuỗi, và cánh đồng lớn
là những hạn chế phổ biến, tồn tại lâu đời, dẫn đến hàng loạt hạn chế khác tại
vựa lúa lớn nhất của Việt Nam.
Đơn cử như ở An Giang, tỉnh có sản lượng lúa đứng thứ nhất vùng,
nhưng hiện có đến 75% hộ nông dân có diện tích canh tác lúa dưới 1 héc ta. Nông
hộ nhỏ lẻ khiến họ rất khó thoát nghèo và làm giàu từ cây lúa, vì muốn làm giàu
họ phải có trên 3 héc ta. Tình trạng sản xuất nhỏ lẻ, theo Ban Chỉ đạo Tây Nam
Bộ, dẫn đến tổn thất sau thu hoạch lúa ở đồng bằng sông Cửu Long đang ở mức 12%
về khối lượng và 13% về giá trị thương mại. Tổng tổn thất ở mức 25% tương đương
với 5 triệu tấn lúa mỗi năm, trị giá 25.000 tỉ đồng.
Ở bình diện cả nước, tình trạng ruộng đất manh mún, phân tán còn
phổ biến hơn nhiều. Tại nhiều nơi ruộng đất được chia đều cho mọi người. Kết
quả là các hộ có từ 3-4 mảnh ruộng, thậm chí nhiều hơn và các mảnh ruộng đó lại
cách xa nhau. Hai vùng có mức độ manh mún cao nhất là vùng đồng bằng sông Hồng
và miền núi phía Bắc.
Theo Tổng điều tra nông nghiệp, nhóm có quy mô sản xuất nhỏ
nhất, dưới 0,2 héc ta, chiếm 35% tổng số các hộ trong năm 2011. Theo Báo cáo
Phát triển Việt Nam 2016 của Ngân hàng Thế giới, diện tích canh tác bình quân
mỗi lao động nông nghiệp của Việt Nam chỉ đạt 0,34 héc ta, chỉ bằng khoảng một
nửa so với Campuchia, Myanmar hay Philippines. Có tới 90% đất nông nghiệp thuộc
các hộ nông nghiệp và các trang trại, 6% thuộc các doanh nghiệp, số còn lại
thuộc các cơ sở khác.
Theo Tổng cục Thống kê, hiện nay có khoảng 3.844 doanh nghiệp
nông nghiệp, chiếm dưới 1% tổng số doanh nghiệp trên toàn quốc. Trong số đó,
nhiều nhất là doanh nghiệp thuộc lĩnh vực nông nghiệp (1.831), tiếp đến là thủy
sản (1.362) và ít nhất là lâm nghiệp (651). Thực tế này đã làm nhiều người gắn
bó cả đời mình với nông nghiệp như Chủ tịch Hội đồng quản trị Công ty Mía đường
Lam Sơn, ông Lê Văn Tam, không khỏi xót xa.
Trong một cuộc hội nghị do Ban Kinh tế Trung ương Đảng và Bộ
Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tổ chức mới đây tại Hà Nội, ông Tam đã lên
diễn đàn nói đầy tha thiết: “Báo cáo đồng chí Nguyễn Văn Bình, Ủy viên Bộ Chính
trị, nếu chúng ta không có cơ chế mới về đất đai thì không thể làm được. Sản
xuất nông nghiệp hết sức rủi ro, các doanh nghiệp không vào được… Đây là vấn đề
rất lớn đang đặt ra”.
Ông Tam kiến nghị: “Sớm có chính sách phù hợp về đất đai. Đất
đai manh mún, nông dân bỏ ruộng rất nhiều. Tài sản quý như vậy đang bị lãng
phí, chúng ta không thể làm ngơ”.
Trong hội nghị nói trên (về phương hướng cho ngành nông nghiệp),
Trưởng Ban kinh tế Trung ương Nguyễn Văn Bình đã cam kết sẽ đề xuất Bộ Chính
trị, Ban Bí thư trong thời gian sớm nhất thông qua hai chủ trương lớn là tích
tụ ruộng đất và đẩy mạnh kinh tế hợp tác trong sản xuất nông nghiệp. Bộ trưởng
Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Nguyễn Xuân Cường đồng tình khi cho
rằng, một trong những nút thắt hạn chế các doanh nghiệp đầu tư vào nông nghiệp
là vấn đề tích tụ đất đai để có vùng sản xuất lớn.
Theo Tổng cục Thống kê, ngành nông nghiệp ngày càng suy kiệt.
Khu vực nông, lâm nghiệp và thủy sản tăng 0,65% trong chín tháng đầu năm nay,
là mức tăng thấp nhất so với cùng kỳ sáu năm gần đây. Trong khi đó, biến đổi
khí hậu ngày càng khắc nghiệt và cam kết hội nhập đến rất nhiều đang đặt ra
những sức ép lớn cho ngành này. Song, liệu những doanh nghiệp như Ecofarm và
nhiều doanh nghiệp tên tuổi khác sẽ tích tụ được ruộng đất để sản xuất lớn?
Liệu người nông dân có sẵn sang trở thành công nhân trên chính mảnh đất mình?
Những câu hỏi này cần phải được trả lời, và cần được giải quyết, không chỉ
trong kinh tế.
***
WB khuyến nghị: cần cải cách sâu rộng, nhất là lĩnh vực đất đai
Theo Báo cáo phát triển Việt Nam 2016, Ngân hàng Thế giới (WB) cho
rằng nền nông nghiệp Việt Nam đang đứng trước ngã ba đường và Nhà nước có vai
trò đặc biệt để lèo lái ngành kinh tế này. Ngân hàng Thế giới cho rằng nhiều
trở ngại mà ngành nông nghiệp Việt Nam đang phải đối mặt trong quá trình chuyển
đổi sang một nền nông nghiệp dựa trên hiệu quả và nâng cao giá trị gia tăng khó
có thể khắc phục một cách toàn diện nếu chỉ nhờ vào thay đổi chính sách nông
nghiệp. Để khắc phục các trở ngại về năng lực cạnh tranh và phát triển nông
nghiệp bền vững trong quá trình chuyển đổi và trong dài hạn cần thực hiện những
cải cách sâu rộng trong toàn nền kinh tế, nhất là trong những vấn đề liên quan
đến đất đai (quyền sở hữu, sử dụng), vai trò, điều kiện hoạt động của các doanh
nghiệp, các chính sách, thể chế liên quan đến khoa học, công nghệ, các mô hình
phân cấp quản lý, phối hợp hoạt động của Nhà nước. Các sáng kiến đặc biệt gần
đây nhằm hỗ trợ thay đổi cấu trúc, hành vi trong ngành nông nghiệp đã trở nên
cấp thiết nhằm đối phó lại với những hạn chế về chính sách, quy định, thủ tục
hành chính nằm ngoài ngành nông nghiệp...
Nhận xét