4544. Cô Đôi Thượng Ngàn (Hát văn)
Cô Đôi Thượng Ngàn (Hát văn)
PNTB
Cô Đôi Thượng Ngàn hay Sơn
Tinh Công Chúa là một vị tiên
nữ trong truyền thuyết tín ngưỡng thờ
Mẫu Việt Nam. Cô Đôi Thượng Ngàn được thờ ở nhiều di tích đền và phủ
ở phía Bắc Việt Nam
Sự tích Cô Đôi Thượng Ngàn
(Theo Bách khoa toàn thư mở Wikipedia)
"Cô Đôi Thượng Ngàn vốn là Sơn Tinh Công Chúa con Vua Đế Thích trên Thiên Cung. Sau cô giáng sinh
xuống đất Ninh Bình làm
con gái một quan lang họ Hà, chúa đất người Mường ở vùng rừng núi Nho Quan.[1] Khi
hạ sinh, Cô Đôi rất xinh đẹp: da trắng, tóc xanh mượt mà, mặt tròn, lưng ong
thon thả. Sau này cô được Mẫu Thượng Ngàn cho học đạo phép để giúp dân. Rồi khi
về thiên, cô được Mẫu Thượng Ngàn truyền cho vạn phép, giao cho cô dạy
người rừng biết thống nhất về ngôn ngữ. Lúc thanh nhàn cô về ngự cảnh sơn lâm
núi rừng ở đất Ninh Bình quê
nhà, trong ba gian đền mát, cô cùng các bạn tiên nữ ca hát vui thú trên dốc
Sườn Bò (nay thuộc xã Văn Phương, Nho Quan). Có khi cô biến hiện ra người thiếu
nữ xinh đẹp, luận đàm văn thơ cùng các bậc danh sĩ, tương truyền cô cũng rất
giỏi văn thơ, làm biết bao kẻ phải mến phục. Cô Đôi cũng là tiên cô cai quản
kho lộc Sơn Lâm Sơn Trang, người trần gian ai nhất tâm thì thường được Cô Đôi
ban thưởng, nhược bằng có nợ mà không mau trả lễ cô lại bắt đền nặng hơn.[2]
Cô Đôi Thượng rất hay ngự về đồng, vì
danh tiếng cô lừng lẫy ai ai cũng biết đến, đệ tử cô đông vô số và cô cũng hay
bắt đồng. Trong đại lễ khai đàn mở phủ người ta thường dâng lễ vàng cây lên 5
tiên cô là Cô Đôi, Cô Bơ, Cô Sáu, Cô Chín và Cô Bé, trong đó Cô Đôi thường là
giá cô ngự về đầu tiên (mở khăn cho hàng cô) để chứng lễ. Khi cô về ngự thường
mặc áo lá xanh hoặc quầy đen và áo xanh (ngắn đến hông), trên đầu có dùng khăn
(khăn von hoặc khăn vấn) kết thành hình đóa hoa, cũng có một số nơi dâng cô áo xanh,
đội khăn đóng (khăn vành dây) và thắt lét xanh, hai bên có cài hai đóa hoa. Cô
về đồng thường khai cuông rồi múa mồi, múa tay tiên hái tài hái lộc cho đồng tử.
Đền chính thờ Cô Đôi Thượng Ngàn tại
thôn Bồng Lai, xã Văn Phương, Nho Quan, Ninh Bình, ngay trên đường vào rừng quốc gia Cúc
Phương. Khi cô về ngự, đoạn hát văn đầu thường thỉnh:
“Bồng Lai là cảnh Thiên Thai
Tấu Cô Đôi Thượng đại tài hái hoa
Hầu Vua hầu Mẫu bơ tòa
Tiếng tăm lừng lẫy Vua Bà yêu thương
Về đồng đánh phấn soi gương
Lược ngà chải chuốt, khăn xanh vấn đầu"."
Bài
hát văn Cô Đôi Thượng ngàn thường mở đầu bằng một khúc thỉnh rồi vào Xá
Thượng, chuyển Bài Sai. Tuy nhiên, cho đến nay, bài hát đã được các nghệ sĩ sáng
tạo thêm lời văn và biến tấu âm nhạc có đoạn mang cả giai điệu dân ca Tây
nguyên…
Dưới
đây là bài tôi hát dựa trên một lời văn tương đối phổ biến, gồm một câu thỉnh,
mấy trổ Xá Thượng và Bài sai.
Cô Đôi Thượng Ngàn Ngọc Dương trình bầy
(PNTB)
Nhận xét