4529. Từ chủ nghĩa xã hội tới chủ nghĩa tư bản
Chủ nghĩa tư bản
với bản sắc Trung Quốc: Từ chủ nghĩa xã hội tới chủ nghĩa tư bản
Chủ
Nhật, ngày 17.7.16
 |
| Một góc nhìn toàn cục nhà máy thép Kiến An thuộc Tập đoàn Thủ Cương ngày 20 tháng 1, 2016, tại Đường Sơn, Trung Quốc. (Xiaolu Chu/Getty Images) |
Khi nền kinh tế tư bản Trung Quốc tạo
thành một liên minh với chế độ đỏ, nó tạo thành một hệ thống kinh tế và chính
trị độc nhất mà không thể được gọi là xã hội chủ nghĩa mà cũng không thể gọi là
tư bản dân chủ. Tôi gọi nó là chủ nghĩa tư bản của Đảng Cộng sản Trung Quốc.
Tôi tạo ra thuật ngữ này để nói đến hệ thống kinh tế tư bản dưới sự lãnh đạo
của Đảng cộng sản Trung Quốc. Đảng Cộng sản Trung Quốc sử dụng hệ thống tư bản
để tăng cường chế độ độc tài của mình, đây là điểm mấu chốt của mô hình Trung
Quốc.
Mục tiêu của Đảng Cộng sản Trung Quốc
trong quá khứ là tiêu diệt tư bản. Chủ nghĩa Mao Trung Quốc hoàn toàn loại bỏ
sở hữu tư nhân, và phần lớn tài sản vốn liếng bị tước đoạt khỏi tay người dân.
Vào thời điểm đó, bên cạnh đặc quyền về chính trị, giới tinh hoa lãnh đạo của
Đảng cộng sản Trung Quốc và “thế hệ Đỏ thứ 2” không sở hữu hay thừa kế bất kỳ
doanh nghiệp hay tài sản nào từ thế hệ đi trước.
Nhưng bắt đầu từ thời kỳ của Đặng Tiểu
Bình, chế độ Cộng sản Trung Quốc và hệ thống kinh tế tư bản bắt tay nhau. Đảng
Cộng sản Trung Quốc không chỉ cho phép sự phát triển của kinh tế tư bản mà tầng
lớp lãnh đạo của Đảng Cộng sản Trung Quốc cũng tự mình trở thành những nhà tư
bản giàu có và quyền lực nhất.
 | |
|
Điều đó không phải là một phát
hiện mới khi nhìn nhận rằng các quốc gia Cộng sản sớm hay muộn cũng sẽ trở lại
thành quốc gia tư bản. Năm 1988, một hội thảo thảo luận về cải cách Chủ nghĩa
xã hội đã được tổ chức ở Viên – Áo. Một nhà kinh tế từ quốc gia Cộng sản Hungary Hungary
Phải chăng điều này có nghĩa là nền kinh
tế có sự gắn kết mật thiết giữa doanh nhân và chính phủ là cách duy nhất để cải
cách các quốc gia Xã hội Chủ nghĩa? Mô hình Trung Quốc là không thể tránh khỏi?
Sau nhiều năm nghiên cứu về sự chuyển đổi từ chủ nghĩa xã hội, tôi khám phá ra
rằng có ít nhất ba con đường để trở lại tư bản từ xã hội chủ nghĩa, và Trung
Quốc đã chọn con đường tồi tệ nhất.
Các con đường chuyển đổi từ xã hội chủ
nghĩa sang tư bản
Khi một quốc gia cộng sản nói lời tạm
biệt với mô hình xã hội chủ nghĩa Stalin, nó dấn mình vào con đường của sự
chuyển đổi thể chế. Cái gọi là sự chuyển đổi là muốn nói tới việc tự do hóa và
tái cấu trúc hệ thống kinh tế, nó bao gồm thay thế sở hữu tập thể bằng tư nhân
hóa và thay thế nền kinh tế kế hoạch hóa bằng kinh tế định hướng thị trường, đồng
thời là sự chuyển đổi chính trị trong vấn đề dân chủ hóa. Từ năm 1989 đến nay,
các chế độ Cộng sản trên thế giới, trừ Bắc Triều Tiên, đã hoàn thành quá trình
chuyển đổi hay đang trong quá trình chuyển đổi. Nhìn lại các con đường chuyển
đổi, chúng ta có thể nhận thấy sự chuyển đổi kinh tế là tương đối dễ dàng và sự
chuyển đổi chính trị diễn ra khó khăn hơn. Vào thập niên 80, Trung Quốc là một
trong những nước tiên phong về chuyển đổi kinh tế. Kinh tế và xã hội Trung Quốc
giờ đây tụt hậu về phía sau do từ chối dân chủ.
Trong tất cả các quốc gia Cộng sản, một
khi quá trính chuyển đổi bắt đầu diễn ra, tầng lớp cộng sản lãnh đạo cố gắng sử
dụng quyền lực để ăn chặn người dân. Tuy nhiên, tình huống này không phải là
không thể tránh khỏi. Cho đến nay, nhìn chung có ba mô hình của quá trình
chuyển đổi về kinh tế và xã hội của các quốc gia trước đây từng là xã hội chủ
nghĩa.
Mô hình của Trung Âu
Đầu tiên là mô hình Trung Âu bao gồm Ba
Lan, Hungary , Cộng hòa Czech
và Slovakia
Trong con mắt của người dân ở Trung Âu,
Chế độ Cộng sản đơn thuần chỉ là những con rối của Liên bang Xô Viết mà nên
được loại bỏ. Kết quả là, tầng lớp cộng sản ở Trung Âu không thể làm những gì
họ muốn trong quá trình chuyển đổi, họ đối mặt với áp lực xã hội rất lớn. Họ
không thể thao túng nghị viện hay làm giàu thông qua quá trình tư nhân hóa. Do
đó, tầng lớp cộng sản hầu như không được hưởng lợi từ quá trình tái cấu trúc.
Vị thế kinh tế chính trị của xấp xỉ 1/3 tầng lớp cộng sản đã rớt xuống, với
khoảng một nửa phải về hưu sớm.
Một vài học giả Hoa Kỳ gọi mô hình
chuyển đổi ở Trung Âu là “tạo ra chủ nghĩa tư bản mà không có các nhà tư bản”.
Lập luận này là ý nhị, nó có nghĩa là “mà không có các nhà tư bản đỏ”. Những
nhà tư bản cũ đã bị loại bỏ trong thời kỳ cộng sản. Nếu có rất nhiều người giàu
mới nổi lên trong một thời gian ngắn sau quá trình tái cấu trúc, thì phần lớn
họ là tầng lớp cộng sản. Nói tóm lại, mô hình Trung Âu là tái xây dựng chủ
nghĩa tư bản mà không có tầng lớp cộng sản. Mô hình chuyển đổi này là bền vững.
Nó tạm biệt chế độ cộng sản theo cách một đi không trở lại.
 |
| Tiểu thương buôn bán quýt người Nga tại một ngôi chợ nằm trên khu vực biên giới Nga – Abkhanzian bên ngoài thị trấn (Denis Sinyakov/AFP/Ảnh trên Getty Images) |
Mô hình của Nga
Con đường thứ hai là mô hình của Nga nơi
mà tầng lớp cộng sản trước đây trở thành các nhà dân chủ. Họ có được lợi ích từ
quá trình chuyển đổi và kiếm được rất nhiều tiền. Đồng thời, người dân cũng là
một phần của quá trình tư nhân hóa và có thể có tài sản riêng.
Đây là con đường đặc trưng cho “Tầng lớp
tinh hoa cũ khoác trên mình mô hình xã hội mới”. So sánh với mô hình Trung Âu,
mô hình của Nga là “chủ nghĩa tư bản thân hữu”. Tầng lớp tinh hoa mới bao gồm
chủ yếu là các quan chức cũ. Đây cũng là một kiểu của chủ nghĩa tư bản có sự
gắn kết mật thiết giữa doanh nhân và chính phủ. Không giống như mô hình của
Trung Quốc, thành viên của tầng lớp tinh hoa mới chuyển đổi từ cơ chế cũ không
còn là thành viên của Đảng cộng sản. Trong mô hình của Nga, hệ thống dân chủ có
thể dễ dàng bị thao túng bởi tầng lớp tinh hoa cũ, mặc dù không hoàn toàn trở
lại thành cộng sản. Do vậy mô hình mới mang theo dấu ấn nặng nề của hệ thống cũ.
Mô hình Trung Quốc
Con đường thứ 3 là mô hình của Trung
Quốc. Đặc tính chủ yếu của nó là: Đảng Cộng sản Trung Quốc từ bỏ hệ thống kinh
tế xã hội chủ nghĩa được tạo ra 30 năm đầu trong thời kỳ của Mao Trạch Đông,
như là sỡ hữu toàn diện của nhà nước và kinh tế kế hoạch hóa. Nhưng nó dùng chủ
nghĩa tư bản của Đảng cộng sản để tăng cường hệ thống độc tài được dựng lên bởi
Mao.
Tầng lớp đỏ và người thân của họ là
những người có khả năng làm giàu cao nhất, và họ bảo vệ đặc quyền của mình bằng
quyền lực chính trị. Thân nhân của tầng lớp cấp cao đã thu lợi lớn trong khi
quốc gia hứng chịu nạn tham nhũng nghiêm trọng trong quá trình tư nhân hóa.
Tham nhũng chính trị dẫn đến một điều
không thể tránh khỏi là bất bình đẳng xã hội. Khi thịnh vượng và cơ hội nằm
hoàn toàn trong sự điều khiển của tầng lớp trên của xã hội, phần lớn tầng lớp
dưới chắc chắn sẽ trở nên căm giận với tầng lớp tinh hoa, quan chức và những
người giàu có.
Tác giả: Cheng Xiaonong | Dịch giả: Hoàng Anh
Tiến sĩ Cheng Xiaonong là một học giả về chính trị và kinh tế
của Trung Quốc tại New Jersey Princeton – nơi ông lấy bằng tiến sĩ
ngành xã hội học. Ở Trung Quốc, ông Cheng là một nhà nghiên cứu chính sách và
trợ lý của cựu Lãnh đạo Đảng Triệu Tử Dương, khi ông Triệu là Tổng bí thư. Ông
Cheng từng là học giả thỉnh giảng tại Đại học Gottingen và Princeton, và ông
từng là tổng biên tập của tạp chí nghiên cứu Trung Quốc hiện đại. Các bài bình
luận và chuyên mục của ông thường xuyên xuất hiện trên truyền thông tiếng Hoa
hải ngoại.
(Việt Đại Kỷ Nguyên)
Nhận xét