Một trong những chức năng quan trọng nhất của QH là làm luật. Tuy nhiên, có
một thực tế là không phải đại biểu nào cũng có kiến thức cao về pháp luật. Thế
mới có chuyện trước đây ông Vũ Đức Khiển, Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật của QH
phát biểu rằng “QH làm văn tập thể”. Thưa GS, liệu có phải việc quá ít đại biểu
chuyên nghiệp nên ảnh hưởng đến chất lượng làm luật của QH không?
- Không có QH nước nào mà tất cả hoặc phần lớn đại biểu đều là những nhà chuyên
môn về luật cả. Đại biểu đại diện cho các tầng lớp khác nhau trong xã hội. Ngay
cả các nghị sĩ chuyên nghiệp thì họ cũng là những nhà chính trị hơn là chuyên
gia về luật. Còn về câu hỏi “Liệu
có phải việc quá ít đại biểu chuyên nghiệp nên ảnh hưởng đến chất lượng làm
luật của QH không?” thì theo
tôi là có ảnh hưởng, nhưng không lớn lắm vì QH làm luật là làm chính sách, chứ
không phải làm kỹ thuật luật. Những kỹ thuật cụ thể có các chuyên viên làm,
nước nào cũng thế thôi.
Ông Vũ Đức Khiển phải nhận xét “QH làm văn tập thể” chính là vì khi thảo luận
về dự thảo luật, nhiều đại biểu chỉ đề nghị thay từ này bằng từ kia, thay dấu
chấm bằng dấu phẩy v.v. mà không tập trung phân tích xem các chính sách trong
dự thảo có hợp lý không, có phù hợp với thực tế không, có phù hợp với nguyện
vọng của dân không, có cần bổ sung, sửa đổi gì không.
Tuy nhiên cũng phải thừa nhận là nhiều luật của ta chất lượng chưa cao. Có nhiều
lý do. Nhưng điều tôi muốn nói ở đây, là việc thông qua một đạo luật phụ thuộc
vào nhiều bên chứ không phải chỉ có cơ quan lập pháp là QH. Luật còn phụ thuộc
vào cơ quan trình, tức là Chính phủ. Rồi thì ý kiến chỉ đạo của Bộ Chính trị,
BCH TƯ. Luật càng quan trọng (ví dụ như Luật Đất đai, Luật Trưng cầu ý dân,
Luật Biểu tình, Luật về Hội, Luật Tiếp cận thông tin, Luật Báo chí) thì càng có
nhiều ý kiến chỉ đạo, tham gia.
Thứ hai, các cơ quan trình luật thường có xu hướng bảo vệ lợi ích của mình,
nên thiết kế các điều luật có lợi cho họ hoặc cho công việc của họ. Khi dự thảo
đưa ra, dù QH có không hài lòng, nhưng cũng không dễ mà chỉnh sửa được. Đó là
chưa kể cơ quan trình còn tác động đến cấp này cấp kia để giữ nguyên. Thậm chí,
dù cho đại biểu bác bỏ một cách có lý, cấp có thẩm quyền vẫn còn thuyết phục
đại biểu thông qua, như lời một bài hát của ông Vũ Mão, nguyên Chủ nhiệm Văn
phòng QH, người đã từng tham gia QH 5 khóa liền: “Ý kiến đại biểu tuy rất hay.
Nhưng nếu tiếp thu thì rất gay. Mong đại biểu cho giữ nguyên như cũ. Và tiếp
tục phát biểu hăng say”. Bài hát được ông Vũ Mão lúc còn đương chức “trình
diễn” nhiều lần không phải bên bàn trà mà trước các hội nghị.
Thứ ba, ở nước ta luật ra rồi
nhưng phải chờ nghị định. Có nghị định rồi lại phải chờ thông tư hướng dẫn.
Nhiều khi nghị định và thông tư lại “làm méo” cả luật.
Thứ tư, cũng còn có lý do nữa
là nhiều khi các cơ quan trình luật và cả đại biểu đành tạm chấp nhận theo kiểu
“đặt một chân” vào đã rồi tính sau. Vì nhiều khi không làm thế thì luật không
thể thông qua được.
QH của chúng ta hiện nay vẫn “cơ cấu” theo kiểu “mặt trận” bằng việc quy
định tỷ lệ đầy đủ các tầng lớp trong xã hội. Rồi thì có những trường hợp người
dân đi bầu theo cảm tính chứ nhiều khi có biết năng lực, phẩm chất của ứng cử viên
ấy ra sao đâu. Thế mới có chuyện những đại biểu được bầu như Hoàng Hữu Phước
của Tp.HCM đã gây rất nhiều tai tiếng ở nhiệm kỳ vừa qua. Thậm chí đại biểu
Trần Du Lịch còn gọi ông Phước là “không bình thường”. Vậy tại sao chúng ta
không có cơ chế tranh cử công khai để người dân lựa chọn, thưa Giáo sư?
- Cơ cấu QH có đại biểu đại diện cho các thành phần khác nhau như công nhân,
nông dân, trí thức, dân tộc ít người, thanh niên, phụ nữ v.v. là chuyện bình
thường vì QH là cơ quan đại biểu của dân, cần có đại diện cho các tầng lớp khác
nhau, hay nói theo cách khác là đại diện cho các nhóm xã hội có lợi ích khác
nhau. Tuy nhiên, theo tôi, cũng không nên quy định cứng nhắc về cơ cấu thành
phần. Ví dụ, cơ cấu ít nhất 35% đại biểu là phụ nữ, 10% đại biểu là người ngoài
đảng, 10% người dưới 40 tuổi,... , thì đó là chỉ tiêu phấn đấu, còn đạt bao
nhiêu là tùy thuộc vào nỗ lực của ứng cử viên và sự lựa chọn của cử tri.
Cơ cấu quá cứng nhắc, hình thức có thể làm cho cử tri giảm dần ý thức trách
nhiệm trong bầu cử. Thế mới có chuyện một người đi bầu thay cho cả gia đình.
Thậm chí ra tới nơi bầu cử rồi mới đọc qua sơ yếu lý lịch của ứng cử viên để
bầu. Có cử tri còn hỏi người trong tổ bầu cử là nên để ai, gạch tên ai. Để khắc
phục tình trạng này, theo tôi, cần phải cải tiến mạnh mẽ công tác bầu cử.
Phải có cơ chế để người dân tự ra ứng cử bình đẳng với người được các tổ chức
giới thiệu ra ứng cử; ứng cử viên phải trình bày, thậm chí tranh luận về chương
trình hành động để cử tri lựa chọn được những đại biểu xứng đáng.
Theo Giáo sư thì có cần cải cách gì về cách thức chia các đơn vị bầu cử như
hiện nay không?
- Theo tôi thì cần chia nhỏ các đơn vị bầu cử; mỗi đơn vị bầu cử chỉ bầu một
đại biểu thôi. Ví dụ, tỉnh X trước đây có 2 đơn vị bầu cử; mỗi đơn vị gồm 5, 6
huyện thị, được bầu 6 đại biểu và hình thành một đoàn đại biểu; bây giờ nên
chia thành 6 đơn vị bầu cử và mỗi đơn vị chỉ bầu một đại biểu. Làm như vậy, đại
biểu đó sẽ phải gắn chặt trách nhiệm với cử tri và được cử tri giám sát chặt
chẽ. Trong nhiệm kỳ, năng lực, trách nhiệm của đại biểu đó ra sao, cử tri người
ta thấy rõ ngay.
Còn như hiện nay, tất cả hoạt động trong một đoàn đại biểu, trách nhiệm chịu
chung. Khi đoàn đi tiếp xúc cử tri, thậm chí một, hai đại biểu vắng mặt, cử tri
cũng thấy bình thường. Có đại biểu cả nhiệm kỳ 5 năm không một lần phát biểu
tại nghị trường, không giải quyết được một việc gì cho cử tri cũng chẳng phải
chịu trách nhiệm gì.
- Trước hết phải nói rằng việc ngày càng có nhiều người tuyên bố ra ứng cử đại
biểu QH là dấu hiệu tích cực. Điều đó chứng tỏ hoạt động của QH từ khi đổi mới
đến nay, đặc biệt trong thời gian qua, đã thu hút được sự quan tâm của người
dân. Hơn nữa, việc có nhiều người dân ra ứng cử như vậy thể hiện ý thức chính
trị, ý thức với công việc chung của đất nước đã được nâng lên. Đấy là điều đáng
quý.
Đọc chương trình hành động của một số người tuyên bố sẽ ra tranh cử, tôi thấy
về kỹ thuật có thể còn có vấn đề này kia, nhưng về ý tưởng là nghiêm túc và
cũng có những ứng cử viên có những chương trình hành động khá hấp dẫn. Ủy ban
Mặt trận Tổ quốc các cấp cần tạo điều kiện để những người này có cơ hội tham
gia ứng cử.
Còn việc thay vì hiệp thương, nên để ứng cử viên thu thập chữ ký nơi mình công
tác, sinh sống để tham gia tranh cử, theo tôi, cũng là một hướng mà QH khoá tới
nên cân nhắc để điều chỉnh luật. Làm như vậy cũng là một cách để nâng cao ý
thức của cử tri.
Vừa qua có nhiều trí thức người Việt ở nước ngoài lên tiếng rằng chúng ta
nên tạo điều kiện cho đồng bào ở nước ngoài có thể ứng cử và bầu cử QH. Giáo sư
có ý kiến gì về vấn đề này?
- Tôi nghĩ về mặt nguyên tắc thì đồng bào mình sống ở nước ngoài, còn giữ quốc
tịch Việt Nam
phải được tham gia bầu cử và ứng cử. Có điều là từ trước đến nay, vì nhiều lý
do khác nhau nên chúng ta chưa tổ chức được cho đồng bào ứng cử, bầu cử. Tôi
xin lấy một ví dụ cụ thể để chúng ta thấy sự phức tạp của vấn đề. Ở một vài địa
phương nước ngoài, một bộ phận người Việt treo quốc kỳ Việt Nam, thậm chí là
chỉ cắm chảo antenna để bắt sóng truyền hình trong nước cũng bị nhóm người Việt
khác đập phá.
Trong bối cảnh như vậy mà tổ chức hòm phiếu để bầu cử sẽ rất khó đảm bảo kết
quả. Còn việc người Việt Nam ở nước ngoài về tham gia ứng cử thì QH cũng đã có
bàn bạc, thảo luận rồi, nhưng có cái khó là cử tri trong nước hầu như không
biết rõ về các vị đó; và nếu có trúng cử QH thì các đại biểu này cũng khó sát
với cử tri. Vì vậy, việc này cần phải có thời gian và lộ trình cụ thể.
Xin cám ơn Giáo sư!
Nhận xét