3864. Hai con dê, một chiếc cầu
Hai
con dê, một chiếc cầu
TS. Nguyễn Sĩ Dũng (Tạp chí Tia Sáng)
PNTB: Chỉ còn hơn chục ngày nữa là chia tay năm Con Dê để đón năm Con Khỉ. Vậy mời bà con xem bình luận về chuyện ngụ ngôn Hai con Dê, một chiếc cầu dưới 'góc nhìn pháp lí'.
Tự do, Pháp luật và Đạo đức là những thứ rất
trừu tượng. Những thứ này đều có vai trò quan trọng trong cuộc sống. Nhưng vai
trò của chúng là rất khác nhau.
Xin phân tích điều trên từ một bài tập đọc mà
chúng ta ai cũng đều biết. Đó là bài tập đọc vỡ lòng về việc hai con dê cùng
qua một chiếc cầu…
Đại loại, hai con dê cùng qua một chiếc cầu -
con dê trắng đi từ bên này cầu qua bên kia cầu; con dê đen đi từ bên kia cầu
qua bên này cầu. Cả hai con đều tranh nhau đi trước, không con nào chịu nhường
con nào. Chúng xô đẩy nhau, nên cả hai cùng lăn tòm xuống suối.
Bài học nói trên là một bài học về đạo lý. Đạo
đức dạy rằng nếu hai con dê biết nhường nhịn nhau, thì chúng sẽ không bị rơi
vào tình cảnh cả hai cùng lăn tòm xuống suối. Sự thể là như vậy. Tuy nhiên,
không phải bao giờ đạo đức cũng là một công cụ hiệu năng. Xin được lấy ngay ví
dụ nói trên để phân tích. Nếu cả hai con dê trắng và đen đều có đạo đức như
nhau, thì việc qua cầu sẽ không phải dễ: chúng sẽ nhường nhau, mà không con nào
chịu qua trước cả. “Em xin mời bác qua trước. Em đâu dám qua trước bác”.
“Không, em xin mời bác qua trước. Em nhất định không chịu qua trước bác đâu”.
Cái mà chúng ta có thể nhận thấy ngay là đạo
đức có thể gây ra sự tốn kém về thời gian. Thời gian mất đi, nhưng vấn đề vẫn
còn đó. Việc hai con dê cùng qua một chiếc cầu thì nên như thế nào vẫn không
được làm rõ. Đó là chưa nói tới trường hợp, nếu trong hai con dê có một con đạo
đức yếu kém hơn, thì con này bao giờ cũng sẽ qua cầu trước. Đạo đức vì vậy
không nên bị lạm dụng.
Pháp luật mới có thể giải quyết được vấn đề
một cách cơ bản hơn. Tuy nhiên, pháp luật cũng không nên bị lạm dụng. Bởi vì
việc lạm dụng sẽ ảnh hưởng đến tự do. Trong lúc đó, tự do mới là một giá trị tự
thân và mới là một giá trị tuyệt đối. Những con người tự do cần có pháp luật là
để tránh được sự xung đột với nhau. Mọi việc lạm dụng vượt qua sự cần thiết nói
trên đều chứa đựng rủi ro biến pháp luật trở thành xiềng xích.
Xin trở lại với ví dụ về hai con dê và một
chiếc cầu để phân tích. Nếu hai con dê chỉ đi mỗi con bên một bờ sông khác
nhau, thì rõ ràng pháp luật là không cần thiết. Trong trường hợp này thì tự do
muôn năm!
Trong trường hợp hai con dê cùng phải qua cầu,
nhưng chiếc cầu đủ rộng, thì sự can thiệp của pháp luật chỉ nên là mỗi con dê
phải đi bên tay phải (hoặc bên tay trái) của mình. Mọi sự can thiệp quá mức như
vậy đều không hợp lý và không cần thiết. Vì nó có thể gây ra tốn kém không đáng
có cho cả việc tuân thủ và cho cả việc áp đặt thi hành.
Trong trường hợp, chiếc cầu chỉ đủ cho mỗi một
con qua, thì quy định của pháp luật chỉ nên là: con dê nào bước chân lên cầu
trước thì có quyền qua trước. Điều này là rất sáng tỏ. Tuy nhiên, nếu hai con
dê cùng bước chân lên cầu một lúc thì sao? (Chuyện này là rất ít khi xảy ra.
Nhưng về mặt lý thuyết, nó hoàn toàn có thể xảy ra). Ở đây, chúng ta sẽ có hai
cách tiếp cận pháp lý khác nhau.
Cách tiếp cận thứ nhất, lần đầu tiên con đê
đen qua trước; lần thứ hai con trắng qua (hoặc ngược lại). Và cứ như thế thay
phiên nhau mà qua cầu.
Cách tiếp cận thứ hai, bắt thăm (hoặc oẳn tù
tỳ) con nào thắng thì con ấy qua trước.
Trong hai cách tiếp cận này, cách tiếp cận thứ
nhất có vẻ đạt được công bằng ở mức cao hơn, nhưng gây ra tốn kém nhiều hơn.
Bởi vì rằng không có hệ thống thống kê và ghi nhận các lần hai chú dê qua cầu
sẽ rất khó xác định quyền và nghĩa vụ của mỗi chú và rất khó giải quyết được
tranh chấp.
Cách tiếp cận thứ hai đạt công bằng ở mức thấp
hơn, nhưng đạt hiệu quả kinh tế ở mức cao hơn. Việc rút thăm (hoặc oẳn tù tỳ)
là rất dễ dàng và chẳng gây tốn kém gì đáng kể.
Làm luật thì nên chọn được giải pháp dễ dàng
thực hiện nhất và ít tốn kém nhất. Chính điều này sẽ dẫn chúng ta đến một cuộc
sống thanh bình và thịnh vượng hơn.
-------------------------
Nguồn:
Theo KD/KD
Nhận xét