4141. Hai sự kiện không dễ gì rửa sạch
HAI SỰ KIỆN KHÔNG DỄ GÌ RỬA SẠCH
Tô Văn Trường
Hai sự kiện ở hai miền đất nước khác
nhau về hình thức nhưng đều dẫn đến một phản ứng tức thì, gay gắt của người
dân, đó là việc chặt cây xanh ở Hà Nội và lấp sông xây nhà ở Đồng Nai.
Người dân Hà Nội tự nhiên thấy hàng trăm
cây xanh to lớn, đẹp đẽ bị đào bới, chặt bỏ. Cảm giác đầu tiên của họ là bàng
hoàng, xót xa, sau đó là phẫn nộ khi biết lý do của việc làm đó được những
người có trách nhiệm giải thích một cách ‘tỉnh queo”!
Việc chặt cây xanh ở Hà Nội đã
bị đình chỉ nhưng hậu quả là người dân mất lòng tin vào năng lực quản trị của
những người lãnh đạo thành phố.
Tương tự như vậy ở Đồng Nai, người ta
cũng ngang nhiên lấp sông (nói cho chính xác là lấn sông) xây nhà để kinh doanh
dịch vụ dưới cái tên mỹ miều là “Cải tạo cảnh quan và phát triển đô thị ven
sông Đồng Nai”.
Diễn biến của dự án này khá phức tạp
trong khi Mạng lưới Sông ngòi Việt nam
(VRN) đề nghị rút giấy phép dự án thì chính quyền Đồng Nai cho rằng, trước khi bắt tay làm dự án
phát triển đô thị ven sông, đã nghiên cứu, đánh giá những ảnh hưởng và thực
hiện đầy đủ các bước quy định, phù hợp với quy hoạch và các quy định của pháp luật. Đồng thời
đã có sự xem xét chấp thuận, thống nhất của Ban thường vụ Tỉnh ủy và UBND tỉnh
Đồng Nai.
Sơ
lược đôi nét chính về dự án
Hệ thống lưu vực sông Đồng Nai
liên quan đến 11 tỉnh thành trong khu vực. Sông Đồng Nai (chỉ có phần nhỏ
thuộc Campuchia) được coi là con sông nội địa dài nhất của nước ta đi qua Thành
phố Biên Hòa, rồi chia làm
2 nhánh ôm trọn vùng đất Cù lao Phố.
Dự án “Cải
tạo cảnh quan và phát triển đô thị ven sông Đồng Nai” được khởi công vào tháng
9/2014 với tổng vốn đầu tư hơn 3.200 tỷ đồng với các hạng mục chính như: bờ kè,
công viên, dãy nhà phố, cao ốc văn phòng, khách sạn, trung tâm thương mại... Dự
án có chiều dài 1,3 km; đoạn xa nhất lấn ra ngoài sông Đồng Nai khoảng hơn 100
m.
Theo
UBND tỉnh Đồng Nai quy hoạch chi tiết 1/500 của phường Quyết Thắng được tỉnh
phê duyệt năm 1997, có thể xây dựng kè lấn sông mà không ảnh hưởng nhiều đến
dòng chảy, không tạo nút thắt gây ảnh hưởng giao thông và thoát lũ. Năm 2008,
Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Đồng Nai ký hợp đồng với Viện Khoa
học thủy lợi Miền
Đến nay,
dự án thực hiện đầy đủ thủ tục phê duyệt quy hoạch chi tiết, phê duyệt báo cáo
đánh giá tác động môi trường, chấp thuận đầu tư, cấp giấy phép xây dựng và đang
được thực hiện đúng tiến độ được duyệt.
 |
Lấp sông Đồng Nai
|
Luận
cứ khoa học
Bất kể 1 dòng sông nào thì vận động của
nó đều tuân theo 1 quy luật đặc thù: đó là quy luật về hình thái. Trong toán
học, để có một kết quả tích số là 100, ta có thể có vô số phép nhân có nghĩa.
Nhưng để có một lòng sông ổn định có diện tích mặt cắt ngang 100m2 thì chỉ có một cặp duy
nhất về trị số chiều rộng sông và độ sâu dòng chảy (ví dụ là 50m x 2m) là bảo
đảm cho lòng sông đó ổn định được dưới tác động của một chế độ dòng chảy nhất
định mà thôi.
Người ta không thể cưỡng bức dòng sông
tuân theo sự sắp đặt chủ quan của con người. Chỉnh trị sông cũng như dạy thú dữ
làm xiếc, nếu dạy theo 1 phương pháp khoa học, thì con thú có thể được thuần
phục làm trò để mua vui cho mọi người, nhưng nếu dạy thú theo 1 phương
pháp trái quy luật của thú thì nó có thể quay lại trả thù con người, thậm chí
trả thù rất tàn bạo. Những ví dụ để minh chứng cho điều đó đã có rất nhiều
trong thực tế.
Sông Đồng Nai đã được hình thành từ ngàn
năm, hình thái của nó trên mặt bằng, trên mặt cắt ngang, trên mặt cắt dọc đã
được định hình theo nguyên tắc hình thái ổn định động để phù hợp với các điều
kiện về dòng chảy, địa chất, địa hình tại chỗ. Sự thay đổi hình thái tại 1 vị
trí nào đó sẽ kéo theo một phản ứng dây chuyền về bờ đối diện, về thượng lưu,
và cả về hạ lưu.
Đoạn lấn bờ sông Đồng Nai nằm ở bờ lõm
của sông, tức là ở phía có chủ lưu áp sát, ở đó sông sâu, nước xiết, mọi tác
động đều tạo ra phản ứng rất nhạy cảm. Điều chỉnh lại đường bờ sẽ là cho lưu tốc
phân bố lại theo phương ngang, kéo theo sự biến hình mặt cắt ngang, tức là dẫn
đến sự sạt lở mạnh mẽ bờ đối diện.
Tác động trực tiếp nhất là làm thay đổi
tỷ lệ phân lưu giữa 2 nhánh sông tại cù lao Phố. Điều đó, sẽ ảnh hưởng tức khắc
đến an toàn của các cầu Rạch Cát, Hiệp Hòa ở đầu lạch trái, nghiêm trọng
hơn là an toàn của Cầu Ghềnh, cầu Bửu Hòa ở đầu lạch phải. Tất nhiên, biến động
có thể xẩy ra là lạch trái có thể bị lấp, lạch phải mở rộng, đào sâu thêm, đấy
là chưa kể đến việc ảnh hưởng thoát lũ do thu hẹp mặt cắt sông vv...Không có mô
hình tính toán thủy lực dù là 1 chiều - 2 chiều hay mô hình vật lý nào có thể phản
bác được các lý lẽ nói ở trên.
Sai lầm không thể biện minh
Sông Đồng Nai là con sông liên tỉnh, có
Ủy ban bảo vệ môi trường lưu vực sông Đồng Nai. Quản lý lưu vực sông là trách
nhiệm chủ yếu của Bộ Taì nguyên & Môi trường và Bộ Nông nghiệp & Phát
triển nông thôn.
Có ý kiến cho rằng dự án này đã vi phạm
quy định hành lang thoát lũ theo Luật đê điều. Khách quan, nhận xét lý lẽ này không
thuyết phục vì trong phạm vi dự án không có đê. Sai lầm lớn nhất, không thể
biện minh của dự án chính là vi phạm Luật Tài nguyên nước đã được Quốc hội khóa
13 phê duyệt năm 2012.
Khoản 22 Điều 2 ghi rõ “Hành lang bảo vệ nguồn nước là
phần đất giới hạn dọc theo nguồn nước hoặc bao quanh nguồn nước do cơ
quan nhà nước có thẩm quyền quyết định”.
Khoản 5. Điều 9 Các hành vi bị
nghiêm cấm: "Khai
thác trái phép cát, sỏi trên sông suối, rạch, hồ chứa, khai thác khoáng sản,
khoan đào, xây dựng nhà cửa và kiến trúc công trình và các hoạt động khác trong
hành lang bảo vệ nguồn nước gây sạt lở bờ sông, suối, kênh, rạch, hồ chứa hoặc
gây ảnh hưởng nghiêm trọng uy hiếp hành lang bảo vệ nguồn nước đến sự ổn định
an toàn của sông, suối, kênh rạch, hồ chứa”.
Nếu lãnh đạo tỉnh, bộ phận tham mưu,
doanh nghiệp và cả nhà khoa học chịu khó đọc và hiểu Luật tài nguyên nước thì
chắc chắn không ai dám phạm Luật để tiến hành nghiên cứu và xây dựng dự
án này!
Tôi cũng vừa mới đọc báo cáo đánh giá
tác động môi trường (ĐTM) dự án "Cải tạo cảnh quan và phát triển đô thị ven
sông Đồng Nai, quy mô 8,4 ha” phải nói làm công phu, nhiều luận cứ dựa trên
tính toán mô hình nhưng
các tác giả quên rằng nội dung mới chỉ đánh giá tác động do xây dựng ở bề mặt,
bỏ qua phần cốt lõi là không làm ĐTM do lấn sông và thay đổi mặt cắt ướt
dưới lòng sông. ĐTM cũng không có các biện pháp giảm thiểu do tác động xấu gây
ra. Đây không phải là báo cáo theo đúng nghĩa ĐTM của dự án, mặc dù đã được Hội
đồng khoa học thông qua.
Mặt khác, theo quy định báo cáo
ĐTM thuộc phạm vi của Tỉnh phê duyệt nhưng chỉ khi công luận lên tiếng
thì địa phương mới nộp báo cáo ĐTM và quyết định phê duyệt cho Bộ Tài nguyên
& Môi trường.
Dự án đã được UBND tỉnh phê duyệt đầu
tư, quy hoạch 15 ha nhưng dự án thực hiện chỉ 8,4 ha, trong đó 7,2 ha (hơn 90%)
là san lấp mặt nước sông Đồng Nai. Lý do nêu ra là không đủ vốn, nên xin và
được duyệt dự án trên phần diện tích 8,4 ha gần như không phải đền bù của 15 ha
đã được quy hoạch.
Tại sao việc đầu tư dự án làm phát sinh
yêu cầu phải di dời vị trí trạm bơm lấy nước cấp cho sinh hoạt ra phía sông lại
do nhà nước đầu tư (60 tỷ đồng) chứ không phải bằng tiền của dự án (tiền của
chủ đầu tư)?
Như vậy, dự án thực hiện, phần diện tích
còn lại của quy hoạch càng trở nên xương xẩu, khó mà tin rằng sẽ được nhà đầu
tư khác tiếp tục đầu tư vì hiệu quả kém. Nếu sau này lại do nhà nước đầu tư thì
rõ ràng đây là trò móc túi tinh vi vv...
Lời kết
Về mặt khoa học kỹ thuật còn có thể
tranh luận nhưng chiểu theo đúng Luật Tài nguyên nước thì rõ ràng dự án đã vi
phạm vào hành vi nghiêm cấm không được làm (Khoản 5- Điều 9).
Từ sự kiện chặt cây xanh ở Hà Nội đến việc
lấp sông Đồng Nai làm dự án đều thể hiện “lỗ hổng” trong tư duy và năng lực
quản trị của chính quyền địa phương dù mức độ có khác nhau nhưng đều là
vết nhơ không dễ gì rửa sạch!
TVT (Tác giả gửi BVB)
Nhận xét