3718. Nhà thơ Hải Như: “HÃY CÃI LẠI BÁC HỒ"!
Nhà thơ Hải Như: “HÃY CÃI LẠI BÁC HỒ"!
 | |
|
Nhà thơ Hải Như năm nay đã sang tuổi 92. Ông sinh năm 1923, tên
thật là Vũ Như Hải, quê thành phố Nam Định. Ông tham gia cách mạng trước năm
1945 trong Hội truyền bá Quốc ngữ ở Hà Nội.
Năm 1946, ông vào quân đội, tham gia lớp đào tạo báo chí cách
mạng đầu tiên mang tên Huỳnh Thúc Kháng ở chiến khu Việt Bắc. Sau đó, ông lần
lượt công tác ở các báo Sông Lô, Vệ quốc quân, Cứu quốc và báo Giác Ngộ rồi sau
đó dừng viết báo, chỉ lo chung thủy với ‘Nàng Thơ’. Theo ông: Làm báo là phục
vụ cho nhiệm vụ chính trị thời điểm, thời sự, còn làm thơ là sáng tác ra tác
phẩm nói lên những vấn đề của con người gắn với thời cuộc, thời đại. Nhà thơ
cần tìm ra cái cốt lõi của đời sống xã hội, truy nguyên vào bản chất của nó,
đồng thời "nấu cao ngôn
ngữ, cắt chữ dựng tượng" để
có những bài thơ, câu thơ chắt lọc, lắng đọng. Vì thế nhà thơ cần phải có năng
lực dự báo, cánh chim báo bão, là người đi đầu phản biện góp phần cho sự phát
triển các giá trịChân-Thiện-Mỹ trong
xã hội; đem hồn thơ làm thắm được hồn người, thơ không nên chỉ lo phục vụ chính
trị, mà phải “văn dĩ tải đạo”.
Ông là nhà thơ thuộc thế hệ đầu của cách mạng. Ông nổi tiếng với
đề tài thơ viết về Hồ Chi Minh, trong đó nổi bật khoảng trên 50 bài in sách,
đăng báo. Ông làm thơ ít chú ý đến vần-nhịp điệu, không tự khuôn vào các thể
loại, mà cốt ở tứ thơ, ý thơ. Vì thế, thơ Hải Như tự nhiên như nói, tự nhiên
nói lên suy nghĩ và chính kiến của mình, như lời tâm sự chân tình, lắng đọng.
Những bài thơ đề tài Hồ Chí Minh với cách thể hiện riêng không lẫn với nhà thơ
nào.
Năm nay đã ở tuổi đại thọ, nhưng ông khỏe mạnh, minh mẫn, ra Bắc
vào Nam
Nhà thơ Hải Như nói tiếp: "Ông Bồng có nhiều bạn bè làm
báo, nói với mọi người viết bài khuyên người ta không nên xây nhiều tượng đài,
đền thờ, khu tưởng niệm về Bác Hồ nữa, cụ không thích thế đâu. Nếu cứ mượn danh
Bác Hồ để lấy tiền của dân chia nhau thì thất đức lắm!”.
Rồi ông nói thêm: “Với Bác Hồ, không cần vẽ, đắp mặt, lên sân
khấu đóng giả làm gì, tất cả đều đã trong lòng các thế hệ; có khi chỉ cần đôi
dép cao su giản dị là người ta hiểu đó là nói về Bác Hồ, nhớ về Bác Hồ”.
Nhân dịp kỷ niệm 70 năm, ngày thành lập Quân đội nhân dân, nghĩ
đến truyền thống tự hào “Bộ đội Cụ Hồ”, trang BVB đã có cuộc trao đổi với nhà
thơ Hải Như về những sáng tác của ông về đề tài Chủ tịch Hồ Chí Minh:
- Bùi Văn Bồng
(BVB): Thưa nhà thơ, cách đây hơn 30 năm, tôi đã đọc bài thơ “KỶ
NIỆM SINH NHẬT NGƯỜI NĂM ẤY”, lúc đó ông nghĩ gì mà viết: “Hãy cãi lại Bác Hồ”?
Khi ấy, có người đòi truy vấn gây khó cho ông, cho là ông kích động?
- Nhà thơ Hải
Như (HN): Ông lại bắt chước người ta, muốn truy vấn tôi chứ gì?
(Cười) Nhưng mà truy vấn hay cãi nhau cũng được, đừng truy bức, tầm nã nhau,
rồi chụp cho cái mũ là dạo đó tôi bị “thế lực thù địch” xui giục nhé! Hà…hà…
- BVB: Thưa ông, tôi không dám thế!
- HN: Thế
này, bài thơ viết không ngẫu nhiên, nhưng có động cơ; đó là động cơ muốn khuyên
mọi người đừng vì lý do cá nhân hay thói quen mà tâng bốc hoặc nịnh nọt người
có chức quyền cao hơn mình, nhất là với cương vị lãnh đạo. Năm 1980, kỷ niệm 90
năm ngày sinh của Bác, tôi thấy giữa lúc đói khát, bo bo cũng không có mà ăn,
bộ đội nhịn đói hành quân lên biên giới phía Bắc, mặc áo rách sang Campuchia
làm nghĩa vụ quốc tế; nông dân nhịn đói đi cày, thầy giáo dạy học mà “dạ dày co
bóp trên đầu”. Ấy vậy mà các vị bày ra một số hoạt động kỷ niệm ngày sinh của
Bác nặng hình thức, quá tốn kém. Thấy vậy, tôi có suy nghĩ là họ đang đi ngược
lại tư tưởng, đạo đức, lối sống, tác phong của Bác Hồ. Và tôi viết bài thơ này.
- BVB: Cái
"ý tứ" của bài thơ chắc đã có lâu rồi, sao mãi năm 1980 ông mới làm
bài thơ này?
- HN: Thì
đấy, họ cứ mượn Bác để tự khoe trung thành, khoe đạo đức cách mạng, tôi thấy
thế là không ổn, tức quá mà viết. Không phải “tức cảnh sinh tình” mà đúng hơn
là “tức đời sinh thơ”.
- BVB: Ông
có nhớ cái “kỷ niệm” mà ông đã đưa lên tựa đề bài thơ?
- HN: Nhớ
chứ, nhớ như in, không sai chi tiết nào. Vì cái chuyện dạo đó nghe là thấm, là
lắng sâu ngay, không dễ mà ra ngoài bộ nhớ.
- BVB: Vậy,
ông có thể kể lại.
- HN: Tôi
còn nhớ …; Ừ, tôi nhớ câu chuyện dạo đó vào tháng Giêng năm 1966, nhà nghiên
cứu văn học Hoài Thanh viết một bài đăng lên các báo bình về chủ đề "Thơ
chúc Tết của Bác Hồ". Bác đọc báo, thấy vậy, liền gọi Hoài Thanh đến để
Bác có chuyện cần trao đổi. Khi Hoài Thanh đến nhà sàn gặp Bác thì Bác bảo: “
Mấy bài chúc xuân đồng bào, chiến sĩ của Bác, sao chú gọi là thơ? Đó là thứ văn vần, giản dị thôi,
kiểu như vè, thơ cái gì? Bác đâu phải nhà thơ mà các chú cứ tung hô như
vậy. Bác bận nhiều việc, đừng bắt Bác phải gánh thêm nhà thơ nữa. Chú là nhà
phê bình văn học, sao gọi những bài đó là thơ, đừng làm hỏng thơ...".
- BVB: Thưa
ông, bài thơ đó viết vào năm 1980, sao đến năm 2000, tức là 20 năm sau mới đăng
báo Lao động?
- HN: Dạo
đó, những bài thơ ‘bút chiến’, nói thẳng nói thật như thế, ai mà dám đăng?
Nhưng nhà thơ khi có cảm xúc, bật lên ý tứ thì cứ viết, viết cho thật lòng
mình, đúng tâm trạng, suy cảm của mình. Đâu phải nghĩ đến đăng báo thì mới
viết? Nếu nhà thơ làm thơ cốt sao cho được duyệt, uốn hợp gu báo chí, gửi báo
đăng để mong thơm chút tiếng và có chút tiền…ăn phở, uống rượu, thì đâu
còn là thơ nữa. Tôi là thế, có cảm xúc cứ viết, để đó, trước hết cho mình
nghiền ngẫm, suy tư chuyện đời, in đâu cũng được, chưa ai in không sao.
- BVB: Trong
bài thơ có câu: “Hãy cãi lại Bác Hồ”, là sao ạ?
- HN: Ừ,
chỗ đó, mà tôi kể chưa hết. Bác là người thích nghe những ý kiến trái chiều
khác nhau. Bây giờ gọi là phản biện. Bác không ưa những cán bộ “gọi thì Dạ, bảo
thì Vâng” ngay trước mặt, nhưng sau đó lại quên hết. Cũng trong hôm đó, Bác nói
với nhà phê bình văn học Hoài Thanh: “Chú Thanh này, Bác nói chưa đúng thì chú
cứ việc cãi, hay như từ mà chú thường dùng là lập luận trở lại. Chú phải “hiện
thực phê phán” chứ! Bác đâu phải tiên thánh gì. Mà như tiên thánh chăng nữa thì
chắc gì đã hoàn mỹ tuyệt đối mọi sự. Bác cũng là con người, có cái đúng, cũng
không tránh được có cái còn sai. Nếu Bác đúng, nhưng thổi phồng cái đúng quá
to, lại làm cho Bác sai. Nếu Bác sai, cần mạnh dạn, thẳng thắn phê bình, thế
cho nên cái đúng sẽ nhiều lên, cái sai bớt dần đi. Bác thấy trong bài báo đó,
ngoài việc chú khen “vè
chúc Tết”, mà chú gọi là
thơ, chú có bình bài “Nghe tiếng giã gạo” của Bác như thế là chú ủng hộ ý của
bác về rèn luyện, tu dưỡng, về
tự phê bình và phê bình. Nó như hạt gạo, phải chịu đau đớn mới trắng được…”.
Bác yêu cầu các chú, thấy Bác
nói sai cái gì thì cứ cãi, đừng khen mà làm hỏng Bác đấy!”...
BVB: Vâng, nhân đây, ông có thể đọc bài thơ
“Kỷ niệm sinh nhật Người năm ấy” được không?”.
- HN: (đọc
bài thơ):
… Nếu tôi nhớ không lầm
Có một nhà phê bình văn học được Bác Hồ mời lên
Thân tình góp ý:
“Làm nhà yêu nước đủ rồi! (Người cười vui)
Đừng bắt Bác “cõng” thêm nhà thơ,
Bác mệt!”
Cũng vậy - khi trao đổi với mọi người
Hồ Chí Minh không bao giờ
tự cho mình đúng hết
Hãy cãi lại Bác Hồ…
(Người đưa tay nghiêm nghị chỉ vào từng chúng ta)
Có lẽ nào
Các chú
lại không cho Bác
có quyền được biết mình
sai!
(Tháng 5 năm 1980).
- BVB: Cảm ơn ông, bao năm rồi, vẫn giọng
đọc thơ đầy diễn cảm, khúc chiết, rất rõ ràng.
- HN: Thôi mà, ông đừng khen, làm hỏng tôi! Tuổi này
rồi cũng muốn mình đừng bị hỏng! (Cười sảng khoái). Này, xem ra tôi cũng chưa
đến mức lú lẩn phải không?
- BVB: Dạ không đâu! Đúng là như thế! Ông
còn rất minh mẫn. Một sức khỏe mà đâu phải ai mơ cũng được.
- HN: (giọng trầm xuống) Con người ta, nhất
là khi có cương vị lãnh đạo, thường thích khen, thích nịnh nọt, dị ứng với phê
bình. Hiện tượng 'trả thù người phê bình' không phải ít. Sợ nhất là lúc mình bị
lú lẩn mà không tự biết, chủ quan, dễ bị nói sảng. Ở đâu cũng thấy nói sảng,
tưởng hay, tưởng mình giỏi không ai bằng, đâu biết thiên hạ ‘bịt mũi cười’, rồi
họ truyền nhau di nghị. Cái lú lẫn đó ở tuổi già thường thế, không ai nói
trước, nói chắc là mình không bị ‘cái tuổi nó đuổi khôn đi’. Mà tôi cũng hỏi
nhiều người, nếu ai đó nói thẳng ra là tôi đã bị lú lẩn, thì việc đầu tiên của
tôi là phải nhìn lại mình, tự biết mình, ai rồi cũng đến già, ai cũng
phải qua chặng đời ấy. Cho nên hãy biết phận mà tự co lại với nội tâm, nội lực
của mình, suy ngẫm, chiêm nhiệm nhiều hơn là phát biểu. Đã lú mà nói nhiều dễ
sinh…loạn ngôn; không những bị người ta cười chê mà mất uy tín, vênh mối quan
hệ. Còn nữa, cũng nên biết chọn việc để làm, chọn nơi để nói, bớt tiếp xúc
rộng, nhất là bớt nói...kiểu lên mặt dạy đời, chủ quan, tự phụ…!
- BVB: Cảm ơn nhà thơ Hải Như!
Nhận xét