3489. Việt Nam tiến tới báo chí tư nhân trong giới hạn?
Việt Nam tiến tới
báo chí tư nhân trong giới hạn?
Nam Nguyên/ RFA
Báo chí tư nhân và tự do báo chí là những
vấn đề gây dị ứng với Đảng Cộng sản và Nhà nước Việt Nam . Tuy rằng Hiến pháp 2013 và các
Hiến pháp trước đó đều xác định người dân có quyền tự do báo chí. Trước xu thế
hội nhập thế giới, Việt Nam
có thể nới lỏng ở chừng mực nào đó đối với vấn đề cho phép tư nhân hoạt động
báo chí hay không?
Một hướng đi mới?
Ít người tin là Việt Nam sẽ có thể
sớm có báo chí tư nhân, chưa nói đến tự do báo chí. Nhưng báo cáo giám sát việc
thực hiện chính sách, pháp luật về báo chí của Ủy ban Văn hóa, Giáo dục, Thanh
thiếu niên và nhi đồng của Quốc hội cho thấy đang hé mở một hướng đi mới.
Thời báo Kinh tế Việt Nam bản tin trên mạng
ngày 10/10/2014 trích nội dung báo cáo theo đó, Điều 25 Hiến pháp 2013 qui
định: “Công dân có quyền tự do ngôn luận, tự do báo chí, tiếp cận thông tin,
hội họp, lập hội, biểu tình”. Tuy vậy, cho đến nay báo chí tự nhân không được
thừa nhận ở Việt Nam
và một Chỉ thị của Thủ tướng ban hành vào năm 2006 khẳng định: “Kiên quyết
không để tư nhân hóa báo chí dưới mọi hình thức.”
Sự tréo cẳng ngỗng này giữa qui định
của Hiến pháp và thực tế đời sống pháp luật ở Việt Nam được Luật sư Trần Quốc
Thuận, nguyên Phó chủ nhiệm Văn phòng Quốc hội từ Hà Nội giải thích:
“Bây giờ Việt Nam có một qui trình không
bình thường, Hiến pháp thì bị luật treo, luật thì bị nghị định thông tư treo,
cứ treo, kéo dài. Vấn đề đặt ra ở đây, những Luật gọi là nhân quyền ở Chương II
của Hiến pháp phải triển khai mà bây giờ triển khai rất chậm, kể cả Luật Biểu
tình cũng nói đi nói lại mãi cũng không có; Luật Lập hội cũng treo ở đó, rồi
quyền được cung cấp thông tin rồi tự do báo chí... Tất cả những thứ đó nếu được
triển khai trong một thể chế như thế này mà người dân có được những quyền đó
thì dĩ nhiên cũng có được những phương tiện rất tốt để góp phần bóc tách những
người tham nhũng, tham ô, thiếu năng lực ra khỏi bộ máy công quyền…”
Việt Nam hiện có 900 cơ quan truyền thông,
báo chí với 40.000 nhân viên và 30% các nhà báo ở Việt Nam là đảng viên. Về
nguyên tắc tất cả báo, đài đều thuộc quyền quản lý nhà nước. Theo báo cáo giám
sát của Ủy ban Văn hóa, Giáo dục, Thanh thiếu niên và nhi đồng của Quốc hội:
“Hiện nay mới có 277 trong số 838 cơ quan báo in tự cân đối thu chi tài chính.
Còn lại đại bộ phận cơ quan báo chí được Nhà nước bao cấp toàn bộ hoặc một phần
về nhân sự, trụ sở, trang thiết bị, in ấn và được phát hành tới các đơn vị hành
chính, các tổ chức chính trị, xã hội cũng bằng ngân sách nhà nước.”
Đối với vấn đề mở rộng làng báo nhà nước để
có thêm thành phần tư nhân, Nhà báo Thanh Thảo báo Thanh Niên từ miền Trung
Việt Nam
phát biểu:
“Tôi nghĩ sẽ phải thay đổi bởi vì xu
hướng thế giới không thể chấp nhận mập mờ về chuyện tự do báo chí được. Việt
Nam muốn hội nhập sâu hơn với thế giới thì bắt buộc cũng phải thế thôi, có điều
nó thay đổi chậm hay nhanh. Trong thực tế lại là một chuyện khác, họ vẫn để
hình thức tư nhân núp bóng mù mờ, những ai trong cuộc mới hiểu chứ bên ngoài
chẳng ai để ý cứ tưởng báo nhà nước nhưng không phải. Nhất là báo trên mạng thì
nhà nước ít thôi còn là tư nhân núp bóng, nhà nước cũng biết thừa nhưng vẫn để
cho hoạt động bình thường. Thế thì tại sao lại không có qui chế để cho chính
danh, nếu họ làm sai thì phạt xử nó chuẩn hơn, có luật đàng hoàng chứ không
phải ra ngoài.”
Tạp chí của tổ chức tư nhân?
Bên cạnh tình trạng núp bóng để hoạt động
báo chí như nhà báo Thanh Thảo vừa nêu, ở Việt Nam đang có một thực tế là đã có
một dạng báo chí in ấn và trang mạng điện tử không mang tính núp bóng nhưng lại
sai về hình thức chủ quản và cũng có những tạp chí được xem là của tổ chức tư
nhân.
Báo cáo giám sát của Ủy ban Văn hóa, Giáo
dục, Thanh thiếu niên và nhi đồng của Quốc hội cho biết, do sự thay đổi cơ cấu
tổ chức bộ máy nhà nước một số cơ quan cấp tổng cục đã chuyển thành tập đoàn
kinh tế hoạt động theo mô hình doanh nghiệp, nhưng những đơn vị này vẫn tiếp
tục xuất bản những ấn phẩm báo chí chuyên ngành của các tổng cục nhà nước trước
đây. Thí du như Tổng Công ty Hàng không Việt Nam, Tập đoàn Dầu khí Quốc gia
Việt Nam, Tập đoàn Công nghiệp Cao su Việt Nam, Tập đoàn Công nghiệp than và
khoáng sản Việt Nam.
Thời báo Kinh tế Việt Nam trích nội
dung báo cáo giám sát còn ghi nhận một thực tế là đã có khoảng 10 trường đại
học dân lập đã xuất bản tạp chí. Việt Nam hiện có hơn 80 trường đại học
tư thục, trường đại học có vốn đầu tư nước ngoài và hàng chục viện, trung tâm
nghiên cứu do tư nhân thành lập. Các tổ chức như thế có nhu cầu xuất bản tạp
chí để thông tin, công bố và trao đổi về kết quả nghiên cứu.
Trong tương lai Luật Báo chí sẽ phải sửa đổi
để thực thi Hiến pháp 2013, Ủy ban Giáo dục Thanh thiếu niên và nhi đồng của
Quốc hội khuyến nghị mở rộng đối tượng được thành lập cơ quan báo chí, bên
ngoài các đối tượng theo qui định của luật hiện hành. Vẫn theo thông tin này,
quan điểm của Ủy ban là khá thoáng, theo đó ngay cả những tổ chức xã hội nghề
nghiệp của Việt Nam hoạt động hợp pháp tại Việt Nam cũng được thành lập cơ quan
báo chí hoạt động rộng rãi trong mọi lĩnh vực thông tin, kể cả thông tin chính
trị-xã hội.
Theo một số nhà phân tích, có báo chí tư
nhân chưa chắc sẽ có tự do báo chí, đặc biệt dưới các chính thể độc tài. Nhưng
báo chí tư nhân lại là điều kiện cần để thực hiện tự do báo chí và trong trường
hợp Việt Nam
cởi một gút thắt nhỏ mở rộng số đối tượng được phép ra báo cũng sẽ là một tín
hiệu vui.
Nhận xét