588.AI THỰC SỰ TÌM RA CHỮ QUỐC NGỮ
AI THỰC SỰ TÌM RA CHỮ QUỐC NGỮ
Đỗ Xuân Đạm
Đã đóng lại bài viết về hai cụ Hàn Thuyên và Alexandre De Rhodes mà trong lòng cứ mãi lấn cấn vì vẫn chưa làm rõ được chữ Quốc ngữ ra đời ở đâu, năm nào và còn những ai thực sự đã có công với chữ Quốc ngữ?
 |
| Đính chính: Hình chụp ở trên, bên trái là mẫu tự Hy Lạp, bên phải là mẫu tự La Tinh |
Điều đó làm tôi tịt mạch mấy tháng nay không viết thêm được bài nào nữa.
Để thoát khỏi tình trạng bế tắc đó, đành bỏ thời gian lục tìm tứ tung để thoả mãn cái tật gàn dở của mình.
Và đây là điều tôi tìm ra,
Chữ Quốc ngữ ra đời năm 1622 trong thời Trịnh-Nguyễn phân tranh, do công của người giáo sĩ Bồ Đào Nha Francisco De Pina (1585-1625), tại xứ Đàng Trong của chúa Nguyễn.
Francisci De Pina là giáo sĩ tiên phong đến Đàng Trong năm 1617, nhờ thông thạo tiếng Nhật và chữ Hán, ông dễ dàng học nói tiếng Việt, học đọc chữ Nôm, nhưng thấy các giáo sĩ khác gặp khó khăn trong việc học chữ Nôm nên đã dựa vào bảng mẫu tự La Tinh, ông Nguyễn Đình Đảng thời cho rằng là dựa vào từ mẫu tự Rô-Măng, tôi thiển nghĩ mẫu tự Roman cũng từ nguồn gốc Latin mà ra, để ghi âm tiếng bản xứ.
Năm 1624, sau khi đã xếp đặt thành hệ thống, có cả phần tóm lược về văn phạm, ông mở lớp dạy tiếng Việt cho các giáo sĩ muốn đến truyền giáo tại Việt nam, ông cũng tự viết bài giảng bằng thứ chữ này để trực tiếp truyền đạo, nhưng không may, tháng 12 năm 1625 ông bị chết đuối ở cảng Đà nẵng.
Sau cái chết của Pina những giáo sĩ đã học tiếng Việt với Pina tiếp tục hoàn chỉnh hệ thống chữ viết nầy là giáo sĩ Gaspar De Amaral (1549-1646) – tác giả tự điển Việt-Bồ,giáo sĩ Antonio Barbosa (1594-1647) – tác giả tự điển Bồ-Việt, giáo sĩ Alexandre De Rhodes (1591-1660) – tác giả tự điển Việt-Bồ-La tinh.
Trong đó chỉ có một mình A.D.Rhodes là người Pháp (ông sinh ở vùng Avignon)
Đúng như TS. Nguyễn Tường Bách đã nhận định:
“Mục đích ban đầu của chữ quốc ngữ là để cho các nhà truyền giáo nói được tiếng Việt và giao tiếp với cộng đồng tôn giáo của mình bằng chữ viết. Về sau, khi các nhà cai trị người Pháp đến Việt Nam, họ cũng không kham nổi chữ Hán lẫn chữ Nôm. Giải pháp thuận tiện của người Pháp là buộc mọi người Việt Nam phải sử dụng chữ quốc ngữ và có lẽ đó cũng là lý do tại sao vai trò của Alexandre de Rhodes được nêu bật.”
Vì là sản phẩm của bọn Tây di, nên chữ quốc ngữ bị giới sĩ phu tẩy chay.
Chữ nôm còn bị chê là nôm na mách qué, thời cái thứ chữ do bọn Bạch quỉ chế ra này các cụ có mà thèm để mắt!
Chữ nôm còn bị chê là nôm na mách qué, thời cái thứ chữ do bọn Bạch quỉ chế ra này các cụ có mà thèm để mắt!
Chỗ này Phó nhòm xin bổ sung một tị. Ngày còn bé PN có ông bác Nho học đọc cho nghe một bài thơ do giới sĩ phu nho học chửi những người học Quốc ngữ (Tây học). Bài thơ có 4 câu thế này: "Ba, bốn, năm mươi vẫn vỡ lòng/ A ơ á ớ (a, ơ ă, â) khổ thân ông/ Bê cu (b, q) thời cũng bê cu cả/ nấp đít (neuf dix)* sau cùng nấp đít chung". (*neuf dix - tiếng Pháp là chín, mười). Tức là đang học cái chữ nho vuông vắn như thế, giờ lại đi học a, ơ, ă, â.... Cũng còn có nghĩa thâm thúy nữa là đi học như thế chỉ là "bê cu" và "nấp đít" thằng Tây thôi. Thế mới biết cuộc chiến văn hóa thời nào cũng ghê thật.
Xin tiếp tục bài viết của Đỗ Xuân Đạm:
Sau đó nó còn là công cụ của thực dân Pháp trong việc cai trị.
Lại vì nó mà cả một nền Nho học với bao công lao dùi mài kinh sử trở thành vô dụng nên thứ chữ này càng bị khinh ghét.
Nhưng sự tiện dụng và sức sống mãnh liệt của chữ quốc ngữ càng ngày càng lộ rõ, càng thắng thế.
Năm 1915 vua Duy Tân bãi bỏ chế độ thi cử cũ ở Bắc kỳ.
Năm 1918 vua Khải Định bãi bỏ thi cử cũ ở Trung kỳ.
Năm 1919 vua Khải Định chính thức đóng cửa các trường dạy chữ Nho.
Ngày 18-9-1924 Merlin, Toàn quyền Đông dương ký nghị định đưa chữ quốc ngữ vào dạy trong 3 năm đầu bậc Tiểu học.
Nền Nho học cáo chung, chữ Quốc ngữ lên ngôi.
Nào có gì lạ cái chữ nho
Ông nghè, ông cống cũng nằm co
Sao bằng đi học làm ông Phán.
Tối rượu sâm banh, sáng sữa bò
(Chữ Nho) – Tú Xương
Người Bồ Đào Nha khai sinh ra chữ Quốc ngữ, người Pháp ép dân ta dùng chữ Quốc ngữ.
Nhưng truyền bá và trau chuốt cho chữ Quốc ngữ được như ngay hôm nay công lớn nhất phải thuộc về những người tiên phong tiêu biểu như: Huỳnh Tịnh Của, Trương Vĩnh Ký, Nguyễn Văn Vĩnh… cùng với họ một đội ngũ tân học ngày càng đông, nhiều tài năng, đầy nhiệt huyết và dũng cảm.
Những người con ưu tú đó đã được nhớ ơn, được tôn vinh bằng những tên đường trong đô thị.
Vậy mà trong những người đi đầu ấy, có một người hình như bị bỏ quên.
Một người có tư cách sáng chói, có trí thông minh và chí tự học siêu việt, từ thân phận một thằng nhỏ 8 tuổi chưa biết chữ kéo quạt tại trường Thông ngôn Yên phụ-Hà nội, năm 14 tuổi đã đỗ thủ khoa lớp thông ngôn của chính trường này, là người Việt đầu tiên được gia nhập Hội Nhân quyền Pháp, người đầu tiên xuất bản tờ báo bằng chữ quốc ngữ ờ Hà nội, tờ Đại nam Đăng cổ tùng báo, người đầu tiên dịch các tác phẩm văn học Pháp sang tiếng Việt, người đầu tiên dịch truyện Kiều sang tiếng Pháp, người đứng đơn xin mở trường Đông kinh nghĩa thục (Cụ Lương Văn Can làm hiệu trưởng), người chống quân chủ lập hiến kiểu bù nhìn đòi thành lập nền Cộng hoà, người mà trong lời tựa bản dịch Tam quốc chí đã viết “Nước Nam ta mai sau này hay, dở cũng là ở chữ quốc ngữ”, người 2 lần từ chối Bắc đẩu bội tinh của chính phủ Pháp, người mà lúc chết trên thuyền độc mộc ở sông Sê-băng-hiêng, Sê-pôn – Lào, hai tay vẫn cầm cây bút và quyển sổ với phóng sự đang viết dở dang “Một tháng với những người tìm vàng”.
Người tự cho mình là người man di hiện đại.
Một người mà người Pháp đánh giá là thiếu tính tự ti của dân nhược tiểu.
Một người xuất chúng và có công lớn với nền văn hoá hiện đại của nước nhà như thế mà mãi tới năm 1999 tên người mới được đặt cho một con đường ở phường 4 quận Tân Bình.
Còn tại Hà nội quê ông thời vẫn chưa có con đường nào mang tên ông…
Sài gòn 12-5-2013
ĐXĐ
********
Phó nhòm xin cung cấp thêm bài viết cách đây 7 năm của GS Tương Lai (Nguyễn Phước Tương) trên tờ Văn nghệ Công an:
|
|||
Thời Pháp thuộc, người
Pháp tuyên truyền rằng giáo sĩ Alexandre de Rhodes đã có công sáng chế chữ
Quốc ngữ. Nhưng theo nghiên cứu của nhà ngôn ngữ học người Pháp Roland
Jacques thì người có công đầu này chính là giáo sĩ Bồ Đào Nha Francisco de
Pina.
Roland Jacques đã bỏ ra hàng
chục năm để nghiên cứu vấn đề này và đến cuối năm 1995, ông đã công bố chuyên
luận Công trình của một số nhà tiên phong Bồ Đào Nha trong lĩnh vực
ngôn ngữ học Việt Nam cho đến năm 1650. Đến năm 2002, công trình được tái
bản có bổ sung bằng song ngữ Pháp - Anh.
Sau nhiều năm tìm kiếm trong
hàng vạn trang viết về Đàng Trong ở thế kỷ 17 - 18 còn được lưu trữ tại Thư
viện hoàng gia của Cung điện Ajuda ở thủ đô Lisbonne (Bồ Đào Nha), ông may
mắn phát hiện được một bức thư viết dở dài 7 trang của giáo sĩ Francisco de
Pina vào đầu năm 1623 gửi cho Khâm sai Jéromino Rodriquez ở Macao, báo cáo về
công việc truyền giáo và Latinh hoá tiếng Việt.
Giáo sĩ Francisco de Pina đến
Đàng Trong vào đầu năm 1617, đặt chân đầu tiên ở Đà Nẵng, sau đó vào giữa năm
này đến truyền đạo ở cảng thị Hội An. Đầu năm 1618, ông chuyển đến Nước Mặn,
Quy Nhơn. Đến đầu năm 1621 ông quay lại truyền đạo ở Hội An cho đến đầu năm
1625. Giáo sĩ A.de Rhodes đến Hội An vào cuối năm 1624 và học tiếng Việt với
ông tại đây.
Đầu năm 1625, F.de Pina làm Cha
bề trên ở Dinh trấn Thanh Chiêm mà A.de Rhodes là cấp dưới. Tiếp đó, ông thay
mặt Giáo đoàn Đàng Trong ra Phủ Chúa yết kiến Chúa Sãi Nguyễn Phúc Nguyên về
vấn đề truyền đạo, mang theo A.de Rhodes để dạy tiếng Việt. Ông bị tai nạn lật
thuyền và mất ngày 15/12/1625 khi thay mặt các giáo sĩ ra một chiếc tàu đậu ở
ngoài khơi Hội An để nhận hàng tiếp tế của
Trong bức thư viết vào đầu năm
1623 nói trên, Francisco de Pina đã viết: “Về phần tôi, tôi đã biên soạn một
chuyên luận nhỏ về từ vựng và các thanh của ngôn ngữ này (tức tiếng Việt) và
tôi đang bắt tay viết về ngữ pháp. Tuy nhiên, tôi cũng đã tập hợp được những
cổ tích, thuộc nhiều loại khác nhau nhằm cung cấp các trích dẫn của các tác
giả để xác minh nghĩa của các từ và các quy tắc của ngữ pháp, cho đến nay tôi
có thể yêu cầu một người nào đó đọc để tôi phiên dịch sang các chữ Bồ Đào Nha
(tức chữ La tinh)... Ngoài ra, tôi đã có ba bốn cuốn tập hợp các bài viết có
lý luận trong số các bài viết hay nhất mà tôi tìm thấy được ở Vương quốc này”.
Những điều Francisco de Pina đã
viết trước khi Alexandre de Rhodes đến Đàng Trong một năm, cho thấy ông đã
tiến hành việc Latinh hoá tiếng Việt chậm nhất là vào năm 1622, và đã tạo ra
những cuốn sách viết bằng chữ Quốc ngữ sớm hơn bất kỳ một giáo sĩ Phương Tây
nào đến Đàng Trong lẫn Đàng Ngoài.
Về vấn đề này, Roland Jacques
đã có ý kiến: “Một sự hiểu biết sơ đẳng tiếng Bồ Đào Nha cho phép xác định
rằng những nguyên tắc của hệ thống ghi âm của ngôn ngữ Bồ Đào Nha đã được vận
dụng chủ yếu trong việc ghi âm phức tạp của tiếng Việt...”.
Như vậy, sự ra đời của chữ Quốc
ngữ là kết quả của cuộc gặp gỡ lịch sử giữa ngôn ngữ Việt Nam và ngôn ngữ Bồ
Đào Nha, và giáo sĩ Bồ Đào Nha Francisco de Pina là nhà tiên phong trong phát
minh chữ Quốc ngữ.
Sau khi người Thầy Francisco de
Pina qua đời, các công trình Latinh hoá tiếng Việt đầu tiên của ông đã vào
tay người học trò Alexandre de Rhodes và ông này đã mang theo khi ra Đàng
ngoài năm 1627.
Alexandre de Rhodes đã được
giáo sĩ Bồ đào Nha Gaspar do Amral trao cho cuốn Từ điển Việt - Bồ do
ông biên soạn tại
Alexandre de Rhodes cũng đã
được giáo sĩ Bồ Đào Nha Antonio Barbosa trao cho cuốn Từ điển Bồ -
Việt tại Macao cũng vào khoảng thời gian khi ông này bị bệnh và sau
đó đã qua đời tại Toà thánh Goa ở ấn Độ năm 1647.
Nhờ những công trình Latinh hoá
tiếng Việt có sẵn của các đồng nghiệp nói trên, Alexandre de Rhodes về sau đã
bổ sung thêm một ít tư liệu của mình để biên soạn cuốn Từ điển An
Khi đọc lời “Cùng bạn đọc” của
cuốn từ điển đó, do chính Alexandre de Rhodes viết, người ta đều cho rằng ông
không phải là người đi đầu trong phát minh chữ Quốc Ngữ. Ông đã viết: “Ngay
từ đầu, tôi đã học với Cha Francisco de Pina là người thầy dạy tiếng, người
thứ nhất trong chúng tôi rất am tường tiếng này và cũng là người thứ nhất bắt
đầu giảng thuyết bằng phương ngữ đó mà không cần phiên dịch. Tôi cũng sử dụng
những công trình của nhiều Cha khác cùng một hội dòng, nhất là Cha Gaspan do
Amaral và Cha Antonio Barbosa. Cả hai ông đều đã biên soạn mỗi ông một
cuốn từ điển, ông trước bắt đầu bằng tiếng An Nam, ông sau bằng tiếng Bồ,
nhưng cả hai ông đều chết sớm. Sử dụng công khí của hai ông, tôi còn thêm
tiếng Latinh theo lệnh các Hồng y đáng tôn kính...”.
Bởi vậy, ngày nay, chúng ta chỉ
nên khẳng định Alexandre de Rhodes là người có công hệ thống hoá, chỉnh lý và
phổ biến chữ Quốc ngữ mà thôi.
Về việc người Việt có tham gia
trong sự phát minh chữ Quốc ngữ, theo Roland Jacques gồm hai nhóm: thứ nhất
là giới trí thức gồm có các thầy đồ, sư sãi, các trưởng tông phái (đạo Lão,
đạo Khổng...), quan lại hưu trí và sĩ tử là những người giỏi tiếng mẹ đẻ, am
hiểu nền văn hoá dân tộc. Nhóm thứ hai gồm các phiên dịch là thanh niên giáo
dân biết tiếng Bồ Đào Nha, La tinh giúp giáo sĩ truyền đạo. Và số người Việt
này phải đông hơn gấp nhiều lần sơ với các giáo sĩ.
Các phiên dịch nhờ học được
tiếng Bồ Đào Nha, Latinh nên có khả năng đóng góp thực sự trong
việc phiên âm tiếng Việt bằng bộ chữ cái mà nó dẫn tới chữ Quốc ngữ.
Ngày nay, các nhà ngôn ngữ học
hiểu rất rõ nếu các giáo sĩ phương Tây không được sự hợp tác của người Việt
thì không thể Latinh hoá tiếng Việt được. Bởi vậy Roland Jacques đã viết :
“Chính cả Pina và các đồng nghiệp đã tập hợp được những người hợp tác có chất
lượng mà nếu không có họ, mọi công trình ngôn ngữ học nghiêm túc sẽ không thể
có được”. Và ông đề nghị: “ Cần thiết phải đặt đứng vị trí việc làm của cá
nhân Alexandre de Rhodes trong một công trình tập thể mà ông chỉ là một trong
số nghệ nhân cư yếu, trong đó người Bồ Đào Nha và những người cạnh tranh
ngang hàng Việt Nam của họ đã giữ vai trò hàng đầu”
 |
|||
Nguyễn Phước Tương
Theo Văn nghệ Công an
|
Nhận xét