Đừng bỏ lỡ cơ hội xây dựng Hiến pháp mới
PNTB: Ông Nguyễn Trung là cựu Đại sứ VN tại Thái Lan, cựu thành viên Ban Nghiên cứu của Thủ tướng Phan Văn Khải, cựu thành viên Viện Nghiên cứu Phát triển IDS. Vừa qua, ông là một trong 72 nhân sĩ trí thức khởi xướng Bản Kiến nghị sửa đổi Hiến pháp 1992 gửi trực tiếp Ủy ban dự thảo Hiến pháp của Quốc hội. Ông đã có nhiều bài viết tham gia một cách tích cực với Đảng và Nhà nước về Dự án Bô xít Tây Nguyên, về Sửa đổi Hiến pháp. Bài viết dưới đây đăng trên Ba Sàm hôm nay.
Đừng bỏ lỡ cơ hội xây dựng Hiến pháp mới
I
Hiến
pháp 1992 được sửa đổi năm 2001 (xin gọi tắt là HP cũ) có 147
điều. Dự thảo sửa đổi Hiến pháp 1992 (xin gọi tắt là Dự thảo)
do Quốc hội đưa ra cho cả nước thảo luận đã sửa đổi và bổ sung, viết lại thành
124 điều. Có tới khoảng 140/147 điều của HP cũ đã được Dự thảo sửa đổi. Tổng
cộng Dự thảo đã đưa ra khoảng 150 chỗ sửa đổi, bổ sung hay viết lại. Riêng việc
phân loại để đếm cho thật chính xác số lượng các chỗ sửa đổi, bổ sung hay viết
lại này đã rất khó khăn. Bởi vì có những điều của HP được sửa lại 2 hay 3 chỗ
ngay trong một điều; mặt khác có một số điều của HP được gộp lại làm một thì
không biết nên tính là một hay nhiều chỗ được sửa đổi? Vân vân…
Tuy
nhiên, Dự thảo vẫn là HP gần như cũ cả về tinh thần và nội dung. Bởi vì những
sửa đổi, bổ sung hay viết lại của Dự thảo về cơ bản vẫn giữ nguyên hệ thống
chính trị nói chung và hệ thống nhà nước nói riêng như hiện nay, với đặc điểm
nổi bật là được “đảng hóa” toàn diện. Từ nội dung đến cấu trúc các điều của Dự
thảo đều toát lên tinh thần này, rõ nhất là:
- trên thực
tế vai trò Đảng vẫn được xác lập là đứng trên Hiến pháp;
- nhân danh
quyền lực là thống nhất bác bỏ việc phân quyền và kiểm soát lẫn nhau giữa các
quyền; đặc biệt là phân quyền giữa lập pháp và hành pháp còn nhiều chỗ không rõ
– trong đó có vấn đề coi Chính phủ là cơ quan chấp hành của Quốc hội (điều 99)
là không hợp lý – , quyền tư pháp hoàn toàn mờ nhạt và hầu như không có khả
năng bảo vệ và kiểm soát việc thực thi Hiến pháp;
- tiếp tục
thâu tóm mọi quyền của dân và mọi hoạt động của đời sống đất nước vào hệ thống
chính trị và hệ thống nhà nước được “đảng hóa” trong một khụng khổ chung “đảng
+ chính quyền + mặt trận”, do Đảng chi phối toàn bộ về nhân sự và các
quyết định quan trọng ở mọi cấp;
- chủ quyền
tối cao đối với toàn bộ đời sống đất nước thuộc về nhân dân chỉ được xác nhận
một cách hình thức ở câu văn, nhưng trên thực tế là vẫn tiếp tục bị giới hạn
hoặc loại bỏ do duy trì 3 đặc điểm nêu bên trên;
- có một số
bổ sung mới có ý nghĩa tích cực về quyền công dân và quyền con người, nhưng lại
được khóa bằng “nghĩa vụ” và bằng mệnh đề các quyền này phải “thực hiện theo
quy định của pháp luật”, thậm chí tính pháp quyền bị xóa bỏ bằng việc đưa
vào Dự thảo “nguyên tắc tập trung dân chủ” của riêng ĐCSVN;
- điểm sửa
đổi quan trọng nhất là điều 4 (về ĐCSVN) được viết lại và bổ sung thêm khoản
“2.” và “khoản 3”; nhưng cả 2 khoản này hoặc là không khả thi, hoặc là không có
nội dung nếu như giữ nguyên hệ thống chính trị (bao gồm cả hệ thống nhà nước,
mặt trận) được “đảng hóa” như đã phân tích trên;
- Dự thảo
vẫn giữ nguyên “đất đai thuộc sử hữu toàn dân”;
- Lời nói
đầu và nội dung một số điều trong Dự thảo – nhất là điểu 4 được viết lại – trên
thực tế vẫn là áp đặt ý thức hệ, quan điểm và sự lãnh đạo của Đảng lên trên chủ
quyền của nhân dân, không thích hợp với tinh thần nhà nước của dân,
do dân, vì dân;
- vân vân…
Riêng về mặt kỹ thuật, HP cũ được sửa đổi, bổ sung hay viết
lại khoảng 150 chỗ, dấn đến hệ quả:
- Dự thảo
là một văn kiện hiến pháp chắp vá, nhiều chỗ quá chi tiết, nhưng lại sót nhiều
vấn đề quan trọng (vì không xuất phát từ quan điểm chủ quyền của nhân dân là
tối thượng, vì nhân danh quyền lực nhà nước là thống nhất nên không chấp nhận
phân quyền và kiểm soát quyền, quyền tư pháp rất mơ hồ, vân vân…)
- có nhiều
chỗ là văn nghị quyết – ngay từ lời nói đầu; có nhiều điều mang cách hành văn
không thống nhất là dạng văn kiện hiến pháp;
- có nhiều
chỗ quá chi tiết nên không còn mang tính chất hiến pháp với tính cách là đạo
luật gốc – mà lấn sang lĩnh vực của các luật cụ thể dưới hiến pháp, hoặc thuộc
lĩnh vực các chủ trương chính sách;
- ngay cả
quy định chỉ được góp ý kiến vào Dự thảo sửa đổi Hiến pháp năm 1992 đã
được Quốc hội khóa 13 thông qua và do Ủy ban dự thảo sửa đổi Hiến pháp năm 1992
công bố rõ ràng là đã giới hạn phạm vi góp ý kiến của nhân dân; cách làm như
vậy trực tiếp vi phạm nguyên tắc chủ quyền của nhân dân là tối thượng đối với
mọi vấn đề của đất nước.
- vân vân…
Thiết nghĩ, với tính cách là đạo luật gốc, Hiến pháp cần
thể hiện được: (a)ý chí của nhân dân, của quốc gia (lời nói đầu); (b)hình thành
một thể chế cho sự vận hành đất nước; (c)dễ thực thi cho người dân với
nghĩa là rõ ràng và dễ hiểu trong thực hiện quyền và nghĩa vụ của mình; dễ thực
thi đối với hệ thống nhà nước với nghĩa là có sự ràng buộc trách nhiệm rành
mạch và tạo được nền tảng cho việc điều hành đất nước cũng như việc ban bố các
luật và chính sách… Vì thế Hiến pháp mới nên viết gọn lại và giảm bớt những
điều thuộc phạm vi luật hay chính sách.
II
Có
những vấn đề hệ trọng sẽ phải đưa vào Hiến pháp, lãnh đạo Đảng và Nhà nước nên
trực tiếp tổ chức các diễn đàn thảo luận khoa học và công khai trên
mọi phương tiện thông tin đại chúng, để nâng cao hiểu biết và tạo được đồng
thuận lớn nhất trong nhân dân. Mặt khác, nên lấy danh nghĩa Quốc hội giao cho
một nhóm trí thức có uy tín và được chọn lọc xây dựng một dự thảo Hiến pháp tối
ưu cho đất nước để trình nhân dân phúc quyết. Việc làm này là cần thiết ngay cả
đối với những người giữ trọng trách trong toàn bộ hệ thống chính trị của đất
nước từ cấp cao nhất trở xuống. Hoạt động của những diễn đàn này cũng là cách
để nâng cao hiểu biết của toàn thể nhân dân, nhất là ngay trong hàng ngũ gần 4
triệu đảng viên.
Đừng xây dựng hiến pháp theo kiểu lấy ý kiến đại trà như
một phong trào. Lừa mỵ, áp đặt hay trấn áp… không phải là các biện pháp thích
hợp. Lấy ý kiến xây dựng góp vào Dự thảo sửa đổi Hiến pháp như đang làm là
khoét sâu thêm chia rẽ dân tộc, phơi bẩy rõ hơn nữa bản chất của bộ máy chính
trị, và hệ quả là đẩy nhân dân ra xa nữa về phía đối nghịch đối với ĐCSVN.
Quyền phúc quyết của nhân dân cần được thực hiện nghiêm túc
trên cơ sở học hỏi, trao đổi, thuyết phục, đồng thuận nhờ vào kết quả nâng cao
dân trí của những diễn đàn khoa học và công khai trong cả nước như kiến nghị
bên trên. Xây dựng Hiến pháp cần phải là một quá trình tăng cường đoàn kết dân
tộc trên cơ sở mở rộng dân chủ và nâng cao dân trí. Sau này bản thân Hiến pháp
phải trở thành nền tảng vững chắc cho đoàn kết dân tộc.
Trong tình hình hiện tại của hệ thống chính trị nước ta,
tối ưu nhất là nên lựa chọn phương châm đầu xuôi đuôi lọt để
tìm đường xây dựng Hiến pháp mới và thay đổi đất nước. Cách tốt
nhất là nhân dịp sửa đổi Hiến pháp lần này, Bộ Chính trị chủ xướng và phát động
tinh thần Diên Hồng. Bộ Chính trị nên mời các trí thức có uy tín hình thành một
số diễn đàn khoa học và công khai nêu trên cho những vấn đề hệ trọng của đất
nước để tạo sự đồng thuận tốt nhất có thể trong Hiến pháp mới. Đồng thời phát
huy dân chủ để nhân dân tự triển khai những diễn đàn như thế ở mọi nơi. Tất
cả những diễn đàn này hoạt động với với tinh thần xây dựng và hiến kế:
Chắt lọc mọi điều tốt nhất cho sự lựa chọn tối ưu của nhân dân đối với những
vấn đề sinh tử của quốc gia và việc xây dựng Hiến pháp.
Những diễn đàn này cần nhìn thẳng vào sự thật, dựa trên sự
thật và những quan điểm khoa học tiên tiến nhất, nhưng tuyệt đối
không được phép là chỗ chỉ trích, bới móc hay đả kích lẫn nhau.
Nếu Bộ Chính trị vì nước và vì Đảng thì nhất thiết cần làm
như vậy. Không làm như vậy, đồng nghĩa là không vì nước và cũng không vì Đảng!
Về vấn đề bô-xít Tây Nguyên, Bộ Chính trị đã phải có một
quyết định riêng trong cuộc họp ngày 16-04-2009 và cuối cùng đã ra một thông
báo công khai cho cả nước mang số 245 – TB/TƯ ngày 24-04-2009 về chủ trương
khai thác thí điểm bô-xít Tây Nguyên. (Tiếc rằng quyết định này của Bộ Chính
trị vẫn là cho khai thác thí điểm, chứ không phải là đình chỉ hẳn để xem xét
tiếp). Vấn đề khai thác bô-xít Tây Nguyên dù hệ trọng đến sinh tồn của quốc gia
như thế nào đi nữa, cũng không thể so sánh với việc sửa đổi/xây dựng Hiến pháp
mới. Chẳng lẽ không đáng để Bộ Chính trị có một quyết định chính thức và công
khai như thế cho toàn Đảng và cả nước về việc hình thành cuộc thảo
luận xây dựng và hiến kế cho đất nước trong việc sửa đổi/xây dựng
hiến pháp mới?
Mọi cách làm trong việc sửa đổi Hiến pháp lần này nếu chỉ
nhằm quy kết hoặc khép tội những “ý kiến khác” như đang diễn ra
trên mọi phương tiện thông tin đại chúng và qua mọi hoạt động trong xã hội do
bộ máy chính trị của đất nước đang tiến hành, cho thấy: Bộ Chính trị trong thâm
tâm vẫn kiên quyết giữ nguyên hệ thống chính trị và bộ máy nhà nước như hiện
tại. Làm như thế, hiển nhiên sẽ chỉ tiếp tục xô đẩy đất nước đi sâu thêm vào
con đường của thảm họa.
Nhưng nếu Bộ Chính trị quyết tâm thay đổi đất nước, thì cơ
hội và mọi điều kiện cho mục đích thay đổi này đều trong tầm tay, bắt đầu từ
xây dựng Hiến pháp mới. Tình hình hoàn toàn cho phép Bộ Chính trị chủ động tiến
hành cải cách chính trị thành công, với sự hậu thuẫn không gì lay chuyển nổi
của toàn dân tộc.
Thực tế vừa trình bầy trên cho thấy: Hệ lụy hay kết quả đối
với đất nước của việc sửa đổi/xây dựng Hiến pháp mới lần này hoàn toàn chỉ phụ
thuộc vào cái tâm của Bộ Chính trị. Vì vậy, Bộ Chính trị sẽ là người chịu trách
nhiệm đầu tiên và duy nhất trước nhân dân và trước Đảng về những gì sẽ đến.
Những thông tin được loan tải trên phương tiện thông tin đại chúng “lề phải”
cho thấy những vấn đề đang bị trấn áp bằng những lý lẽ đao to búa lớn[1] đúng
là những vấn đề hệ trọng bậc nhất phải tìm ra sự lựa chọn tối ưu cho đất nước.
Thảo luận một cách chụp mũ trên những diễn đàn “đơn phương” như đang diễn ra –
nghĩa là không có người đối thoại với đúng nghĩa – rõ ràng chỉ là sự đả kích
theo kiểu cả vú lấp miệng em.
Đối thoại theo kiều đơn phương và
quy chụp như thế làm sao có thể phát huy trí tuệ và tâm huyết cả nước cho việc
tạo ra đồng thuận lớn nhất của nhân dân về những vấn đề trọng đại của đất nước
cũng như về Hiến pháp?
Những vấn đề về “điều 4”, về chế độ chính trị và về phân quyền trong hệ thống
nhà nước, về quân đội trung thành với ai, về các quyền tự do dân chủ của nhân
dân, về quyền con người, vấn đề đất đai… là những vấn đề nổi bật nhất trên các
diễn đàn đơn phương này. Xin dành việc thảo luận những vấn đề trọng đại này cho
các diễn đàn thảo luận khoa học và công khai, với tinh
thần xây dựng và hiến kế, mà tôi rất thiết tha mong Bộ Chính
trị chủ xướng. Trong phạm vi bài viết này chỉ xin nêu lên một nhận xét chung
là: Các lập luận của “lề phải” trên các diễn đàn đơn phương về những vấn đề
trọng đại này ngoài sự bám víu vào quá khứ lịch sử để biện hộ, có quá nhiều chỗ
ngụy biện, không có lý lẽ thuyết phục, lạc lõng với cuộc sống hiện tại, làm ngơ
trước tình trạng tha hóa trầm trọng hiện nay của Đảng và của toàn bộ hệ thống
chính trị, không thấy những thách thức mới nguy hiểm của đất nước, thiếu trí
tuệ và kiến thức mới.
Hệ
thống chính trị đa đảng là một tất yếu trong hệ thống nhà nước pháp
quyền dân chủ. Dự thảo đã dứt khoát phủ nhận. Nhưng Kiến nghị 72 đã thẳng thắn
đối mặt với đòi hỏi khách quan này bằng đề nghị cụ thể. Thiết nghĩ, Việt Nam là
nước đi sau, có thể và cần vận dụng những kinh nghiệm của các nước đi trước.
Cần đem hết trí tuệ ra cân nhắc nên tiếp thu những kiến thức gì của văn minh
nhân loại để tránh được thứ hệ thống chính trị đa đảng theo kiểu “dân chủ bầy
đàn” luôn luôn chứa đựng những nguy cơ hỗn loạn. Cần xắp xếp tiến trình các
bước đi chuyển sang thể chế pháp quyền dân chủ như thế nào để có được một nền
dân chủ của học hỏi? Vân… vân… Những vấn đề này không dễ. Tìm ra những câu trả
lời và quyết định thích hợp cho nước ta phải là sản phẩm của trí tuệ và là một
trong những công việc hệ trọng của các diễn đàn khoa học và xây dựng như
đã kiến nghị bên trên.
III
Trước sau tôi vẫn kiên định một suy nghĩ: Sửa đổi/xây dựng
Hiến pháp mới lần này không gắn với cải cách thể chế chính trị sẽ là một việc
làm chẳng những vô nghĩa mà còn nguy hại cho đất nước.
Về phần mình, làm nghĩa vụ công dân của mình, tôi vẫn xin
nhắc lại quan điểm đã nêu trong thư ngỏ ngày 19-02-2013: Tối ưu đối với đất
nước là nên coi việc sửa đổi/xây dựng Hiến pháp mới lần này là một cơ
hội tự nhiên để thay đổi hệ thống chính trị và thay đồi việc xây
dựng Đảng cho phù hợp với giai đoạn phát triển mới của đất nước. Thật lòng tôi
muốn nói tới mức đây là một cơ hội gần như là trời cho, vì
thế trong thư này tôi đã mạnh dạn kiến nghị một số ý tưởng phác thảo như một kế
sách nắm lấy cơ hội này.
Thực ra trong bức thư ngày 09-08-1995 của cố Thủ tướng Võ
Văn Kiệt gởi Bộ Chính trị đã nêu ra đòi hỏi bức thiết phải có sự thay đổi này[2].
Nhiều ý kiến quan trọng rất xây dựng của “lề trái” (tôi xin lỗi sử dụng khái
niệm này chỉ vì sự thuận tiện) đóng góp cho Dự thảo sửa đổi Hiến pháp hôm nay
đồng nhất một cách kỳ lạ với những ý kiến của giáo sư Phan Đình Diệu trước đây
đã nêu lên tại cuộc họp của UBTƯ Mặt trận Tổ quốc Việt Nam ngày 12-03-1992 bàn
về xây dựng Hiến pháp năm 1992!..
Tôi cứ tự hỏi mình, nếu các ý kiến của giáo sư Phan Đình
Diệu ngày 12-03-1992, và nếu bức thư ngày 09-08-1995 của cố Thủ tướng Võ Văn
Kiệt được chấp nhận, hôm nay, đất nước ta chắc sẽ không như thế này? Tôi lại
nhớ đến hàng nghìn ý kiến tâm huyết của nhân dân và đảng viên góp ý cho Đại hội
X, Đại hội XI… Bây giờ trong tôi cũng đang nóng rát câu hỏi: Nếu các ý kiến
phản biện về bô-xít Tây Nguyên được lắng nghe, kinh tế đất nước hôm nay sẽ bớt
đi được gánh nặng gì?.. Tại sao lãnh đạo Đảng và Nhà nước để cho đất nước ta
thập kỷ này qua thập kỷ khác phải gian truân sống với biết bao nhiêu chữ “nếu”
như vậy?
Trong một cuộc hội thảo tuần trước của các tổ chức trong xã
hội dân sự góp ý cho xây dựng Hiến pháp, tôi được nghe một thanh niên phát
biểu: “…Tôi ước gì nước ta có một Hiến pháp đọc lên tôi thấy được chính
mình! Đọc lên, tôi thấy được ước mơ của nước mình! Dự thảo Hiến pháp sửa đổi
không đem lại cho tôi mong muốn này!...”
Ngồi nghe thanh niên này nói, trong tôi rộn lên ký ức những
tiếng hô vang khi Cách mạng Tháng Tám: “Nước Việt Nam
là của người Việt Nam !”,
“Việt Nam
muôn năm!”… Tôi lại nhớ đến Tuyên ngôn Độc lập. “…“Tất cả mọi người
đều sinh ra có quyền bình đẳng. Tạo hoá cho họ những quyền không ai có thể xâm
phạm được; trong những quyền ấy, có quyền được sống, quyền tự do và quyền mưu
cầu hạnh phúc…” Trong tôi khát khao xây dựng một nước Việt Nam
độc lập, tự do, hạnh phúc…
Cải cách chính trị là trách nhiệm trực tiếp không thể thoái
thác của Bộ Chính trị, người nắm mọi quyền lực đối với đất nước. Nhân dân không
có trách nhiệm này, vì họ không có quyền lực trong tay; hơn nữa họ chỉ là nạn
nhân của mọi lạm dụng quyền lực. Nhưng nhân dân có quyền đòi hỏi. Tránh né cải
cách chính trị sẽ đẩy tiếp đất nước đến chỗ cùng cực, chắc chắn sẽ có ngày nhân
dân đứng dậy lật thuyền. Không khó hình dung kịch bản quyết liệt này và cái giá
đất nước sẽ phải trả. Chính vì thế, xin đừng bỏ lỡ cơ hội xây dựng Hiến pháp
mới để cải cách chính trị thay đổi đất nước, thay đổi ĐCSVN thành đảng của dân
tộc. Kiến nghị 72 thực sự là một kiến nghị khai phá lối ra./.
N.T.
1] Quy kết là: “âm mưu của đảo chính mềm”, “ý đồ
lật đổ chế độ”, “dã tâm loại bỏ vai trò lãnh đạo của Đảng”, “suy thoái đạo đức,
chính trị, tư tưởng”, “lấy chữ ký cho kiến nghị chỉ là những việc ngụy
tạo”… v… v…
[2] Trong thư này cố Thủ tướng Võ Văn Kiệt
đặt vấn đề (a)phải nhìn nhận lại thế giới, (b)phải thay đổi đường lối xây dựng
và bảo vệ đất nước, (c)phải xây dựng nhà nước pháp quyền, (d)phải đổi xây dựng
và tổ chức Đảng.
Nguồn: Ba Sàm
Nhận xét