Hiến pháp có nên ghi 'theo quy định của pháp luật'?
Hiến pháp có nên ghi 'theo quy định của pháp luật'?
Thứ 2, 4/3/2013, 0:4
GMT+7
Khánh Duy
- Hiến pháp tạo ra được thể chế pháp quyền là cách tốt để
ngăn chặn các hành vi gây rối loạn và bảo vệ sự ổn định của đất nước.
Bản dự thảo Hiến pháp
đang được Quốc hội đề nghị góp ý có rất nhiều đoạn khẳng định đi khẳng định lại
những cụm từ như: “theo quy định của phát luật”, “hoạt động theo khuôn khổ Hiến
pháp và pháp luật”, “phải nghiêm chỉnh chấp hành Hiến pháp và pháp luật”, “do
luật định”, “theo pháp luật Việt Nam”, “sống và làm việc theo Hiến pháp và pháp
luật”. Ví
dụ điều 26 sửa đổi nêu rõ: “Công dân có quyền tự do ngôn
luận, tự do báo chí, được thông tin, hội họp, lập hội, biểu tình theo quy định
của pháp luật”.
Có thể hiểu rằng những
người soạn thảo bản Hiến pháp lo ngại những quyền được hiến định trong Hiến
pháp như tự do ngôn luận, tự do biểu tình, tự do hội họp có thể dẫn tới việc
lạm dụng quá trớn, gây rối loạn xã hội, ảnh hưởng đến tính ổn định của bộ máy
chính trị và đời sống nhân dân. Những lo ngại này có lý và không chỉ Việt Nam
Thứ nhất, Hiến pháp tự
thân nó đã là đạo luật cao nhất rồi, những điều khoản trong đó không phải ghi
rằng theo “quy định của pháp luật” nữa, ghi như vậy tạo một mâu thuẫn: vậy giữa
Hiến pháp và luật khác thì điều gì cao hơn? Thứ hai, Hiến pháp nào tạo ra một hệ thống pháp quyền
thật sự tự nó sẽ khống chế được những biểu hiện cực đoan của tự do và giải
quyết được sự mất ổn định xã hội.
Pháp quyền giúp ngăn
chặn những ảnh hưởng tiêu cực của quyền tự do hiến định như thế nào?
Thử lấy các trường hợp ở
Mỹ ra làm ví dụ. Tòa án Mỹ liên tục phải đối mặt với vô vàn tình huống
“đau đầu” khi công dân khởi kiện các lệnh cấm của chính quyền các cấp căn cứ
vào Hiến pháp. Ví dụ: Một công dân la hét phản đối vào lúc 2h sáng giữa
khu dân cư đông đúc có nên được bảo vệ bởi tự do ngôn luận ghi trong Hiến pháp
không? Một
đoàn biểu tình chiếm tất cả các cửa ga tàu điện ngầm ngay giữa giờ cao điểm có
nên được bảo vệ bởi quyền tự do biểu tình hiến định không? Hay thậm chí, có
những tranh cãi pháp lý rất hài hước như: múa khỏa thân có nên được xếp vào
quyền tự do biểu đạt, hay coi bói cho người khác có là một dạng thức ngôn luận
cần tôn trọng trong Hiến pháp?
Hiến pháp chỉ ghi những
quyền và nguyên lý chung nhất, nhưng sự giản đơn của Hiến pháp khi va đập với
thực tế phức tạp của cuộc sống tạo nên những nghịch lý, những tình thế tiến
thoái lưỡng nan như vậy. Câu trả lời của các tòa án Mỹ là: không thể có tự do nào
là tự do tuyệt đối và những động thái kiểm soát của chính quyền để ngăn chặn
các hành vi “tự do” nhưng gây hại là cần thiết. Tuy nhiên, các lệnh cấm đều phải tuân thủ những nguyên
tắc chặt chẽ do tòa án định ra và chỉ có tòa án mới là nơi duy nhất có thẩm
quyền quyết định ai đúng ai sai. Khi ra tòa, chính quyền chứ không phải người dân đi kiện
sẽ phải giải trình tính hợp hiến của các động thái kiểm soát tự do.
Lấy tự do ngôn luận làm
ví dụ. Các
luật cấm liên quan tới ngôn luận khi ra tòa án Mỹ thường phải thỏa mãn 4 tiêu
chí sau để được chấp nhận là hợp hiến.
Thứ nhất, luật cấm phải
trung tính, nghĩa là đảm bảo không nhắm cụ thể vào một nhóm thông điệp nào đó. Ví dụ nếu muốn
cấm phát tờ rơi trước trụ sở chính quyền, phải cấm tất cả các dạng thức tờ rơi
chứ không chỉ cấm tờ rơi có nội dung chỉ trích thị trưởng.
Thứ hai, luật cấm không
được ngăn chặn tuyệt đối. Ví dụ nếu muốn cấm biểu tình vì lo ngại ách tắc giao
thông, chỉ có thể cấm biểu tình trên lòng đường, nếu cấm cả biểu tình trên vỉa
hè có nghĩa là đã ngăn chặn tuyệt đối và những đạo luật như vậy thường ngay lập
tức bị coi là vi hiến ở Mỹ.
Thứ ba, luật cấm phải
được biện minh bằng những lợi ích quan trọng. Ví dụ, cấm biểu tình ngay trước cổng bệnh viện có thể
được biện minh bằng lợi ích của bệnh nhân. Việc tụ tập ở đây có thể dẫn tới việc những xe cấp cứu
không thể vào được kịp thời, dẫn tới tính mạng bệnh nhân bị đe dọa. Cấm biểu tình
giữa quảng trường chắc chắn bị coi là vi hiến.
Thứ tư, luật cấm phải
được thiết kế hẹp để chỉ triệt tiêu vừa đủ tác hại của hành vi. Ví dụ lệnh cấm ở
bệnh viện trên sẽ bị tòa phủ nhận nếu không quy định cụ thể là cấm biểu tình
trước cổng bệnh viên trong phạm vi bao nhiêu mét. 30 mét có thể được chấp nhận
nhưng 50 mét là quá xa và lệnh cấm là vi hiến.
Quay về với cuộc biểu
tình ở ga tàu điện ngầm vào giờ cao điểm gây trì hoãn giao thông công cộng. Chính quyền hoàn
toàn có thể ra một lệnh cấm được công nhận là hợp hiến như sau: cấm mọi dạng
thức biểu tình trong phạm vi ga tàu điện ngầm và cách các cửa ga 20 mét trong
giờ cao điểm, từ 7h tới 9h sáng và từ 5h tới 7h chiều. Lệnh cấm ấy đủ
linh hoạt để không ngăn chặn mọi dạng thức biểu đạt và đủ hẹp để ngăn chặn tác
hại lên giao thông công cộng.
4 nguyên tắc trên được
xây dựng trên cơ sở đúc kết kinh nghiệm từ vô số vụ kiện ở tòa án các cấp tại
Hoa Kỳ. Nguyên
tắc vừa bảo vệ vừa giới hạn quyền tự do ngôn luận được đảm bảo trong Hiến pháp. Nguyên tắc định
hình ra đường biên giới của các hành vi ngôn luận, làm cơ sở tham chiếu để
chính quyền biết mình có thể kiểm soát tới đâu và công dân biết mình được tự do
tới đâu.
Pháp quyền là để cho tòa
án có một quyền lực độc lập, kiểm soát và cân bằng các quyền lực khác. Một tòa án độc
lập sẽ tự tìm thấy các nguyên tắc như trên để điều chỉnh sự quá đà của tự do. Tòa án mới là
tiếng nói cuối cùng quyết định đúng sai. Cảnh sát, quân đội, thị trưởng và kể cả tổng thống cũng
không thể can thiệp và tác động được vào sự công chính của quan tòa. Tòa án độc lập
chính là nơi sẽ kiểm soát mọi hành vi gây mất ổn định, thay vì sử dụng lực
lượng vũ trang.
Hiến pháp trao cho nhân
dân các quyền cơ bản nhưng đồng thời cũng đã có tòa án độc lập để cân bằng lại
những biểu hiện lạm quyền. Pháp quyền tự thân nó đã là một giải pháp ngăn chặn mất
ổn định từ bên trong, hiệu quả và lặng lẽ, bởi không cần thêm một khẩu hiệu nào
nữa.
Nguồn: VietnamNet
Nhận xét