6187. CHỢ PHIÊN VÙNG CAO – CHỢ VĂN HÓA.

CHỢ PHIÊN VÙNG CAO – CHỢ VĂN HÓA

 

Một góc chợ Cán Cấu (Sin Ma Cai)

Ở vùng cao, thường vài xã mới có một cái chợ. Xuất phát từ địa hình đồi núi nên cư dân thưa thớt. Các bản làng không quần tụ trong những lũy tre khép kín như làng cổ truyền vùng đồng bằng Bắc bộ. Các hộ gia đình thường ở cách xa nhau, không thấy hai nhà chung nhau “cái dậu mùng tơi”… Do vậy, người vùng cao ít có điều kiện giao lưu trong làng xã.

Nhưng giao lưu vốn là bản tính con người. Vì thế, ngoài việc mua bán trao đổi hàng hóa cho sinh hoạt thì chợ phiên còn mang chức năng quan trọng là “tạo cớ” để con người gặp gỡ nhau.

Việc mua – bán những vật dụng sinh hoạt ở chợ phiên vùng cao diễn ra đơn giản. Người nuôi được đàn gà, đàn vịt, bắt một con ôm trên tay đến chợ phiên bán đi để lấy tiền mua con dao, gói muối… Người nuôi được đàn lợn, chọn một con buộc dây vào cổ, đưa xuống chợ phiên bán, để mua quần áo mới cho con cháu. Người trồng được buồng chuối, vác xuống chợ phiên bán lấy tiền uống rượu…

Mang vịt đi chợ bán

Bán lợn ở chợ

Nhưng có một nhu cầu khác: chợ phiên còn là nơi người ta tìm đến nhau để giao lưu, kết bạn, chuyện trò tâm sự…Đặc biệt ở lứa tuổi đang “tìm hiểu” thì phải xuống chợ phiên. Chợ là nơi để nam thanh nữ tú “nhòm ngó nhau”, phát hiện ra “tín hiệu tình yêu” từ “đầu mày, cuối mắt” của nhau.

Tục “kéo vợ” của người Mông ở các tỉnh miền núi phía Bắc cũng xuất phát từ chợ phiên. Và đã có “kịch bản” rồi, chứ chẳng phải ngẫu nhiên … Các bạn tìm hiểu sẽ biết rõ hơn. Ở Hà Giang có Chợ Tình Khau Vai nổi tiếng. Tôi chưa đến đó, nhưng nghe nói, phiên chợ nơi đây chủ yếu để dành cho những đôi nam nữ đã từng yêu nhau, nhưng do hoàn cảnh nào đó không lấy được nhau, nay đến chợ để gặp lại, ôn lại những kỷ niệm “tình yêu” ngày trước cho… đỡ nhớ. Ở Sa Pa có “Chợ Tình Sa Pa” cũng nổi tiếng mà mọi người đã ít nhiều từng nghe. Gọi là “Chợ tình” nhưng chớ hiểu lầm như kiểu mua bán dâm ở các nhà nghỉ. Đây là một hình thức của Văn hóa bản địa…

Nhưng ở chợ vùng cao, chợ nào cũng có một góc dành riêng cho đám mày râu: quán rượu. Nhà văn Đoàn Hữu Nam có câu thơ: “Gặp bạn là gặp rượu”. Rượu giúp những người đàn ông gặp nhau, tâm tình, rút ruột rút gan, chia sẻ chuyện trên trời, dưới đất mà khi đến gần, chúng tôi cũng không biết họ nói gì. Họ “phát sóng ngang” nhỏ nhẹ, không “chém gió” ồn ào như đám rượu người Kinh. Ở ngoài kia, những người phụ nữ xong việc của mình… Bây giờ mon men đến gần quán rượu, ngồi chờ, khi nào ông chồng say thì vào dìu ra, đưa lên lưng ngựa túc tắc ra về. Có anh chồng say quá nằm thảm cỏ vệ đường như chết lâm sàng, người vợ ngồi bên chờ cho “tình yêu” của mình tỉnh thì mới “đi nhà”. Đó thường là những người phụ nữ Mông lầm lũi, ít lời. Hình như thiên chức của họ sinh ra là để phục vụ vô điều kiện cho những đức ông chồng  ?...

Góc của những người đàn ông ở chợ phiên

Tìm chồng ở chợ phiên

Xem ra cái chợ phiên vùng cao, ý nghĩa kinh tế thì ít mà văn hóa thì nhiều. Ở chợ vùng cao, ngay việc mua bán cũng có nhiều đặc sản mang tính chất văn hóa bản địa, những cây trồng vật nuôi vùng cao, những trang phục đặc sắc của từng tộc người rực rỡ hoa văn thổ cẩm… Khi chuyển sang kinh tế thị trường, nhiều nơi biết rõ đặc tính văn hóa của chợ phiên nên đã thêm tính từ cho những ngôi chợ có tiếng ở địa phương mình: “Chợ phiên Văn hóa”.

Chợ phiên văn hóa vùng cao trong cơ chế thị trường định hướng XHCN đang có nhiều nét mới. Ví dụ nó được kiên cố hóa để thay thế những mái lá hấp dẫn bằng bê tông quen thuộc và nhàm chán. Nó mời gọi du khách thập phương, trong đó có nhiều người từ Âu, Mỹ, Úc… đến thưởng ngoạn văn hóa bản địa. Nó biến những con người thật thà, chân chất thành “con buôn” của cơ chế mới. Nó tạo ra nguồn thu cho địa phương, thành tích cho quan chức… Tất nhiên nó làm cho bản chất văn hóa vùng cao đang biến đổi, ít nhiều mất đi kỳ vọng của viễn khách về những nét văn hóa truyền thống…

Những cô gái bán đàn môi ở chợ Cốc Ly

Một góc chợ Mường Hum

Tác giả và du khách đến từ Úc
ở chợ Cán Cấu

Thời buổi kinh tế thị trường làm gì cũng phải nghĩ đến tiền là đương nhiên. Tuy vậy, để có tiền phải giữ được văn hóa, nâng cao văn hóa truyền thống, gìn giữ nét đẹp, loại bỏ hủ tục... Nhưng nếu chỉ “tối mắt vì tiền”, thiếu sâu sắc thì rất dễ biến “lợn lành thành lợn què”! Đó là câu chuyện còn dài dài…

Nguyễn Ngọc Dương/ PNTB