4673. Lòng tin
Lòng tin*
(Trích Ngô Nhân Dụ - Diễn
đàn thế kỷ)
Trong cuộc họp báo
ngày 31 tháng Tám, 2016 tại Hà Nội, khi nhà báo hỏi về vụ án mạng tại Yên Bái,
ông bộ trưởng văn phòng chính phủ cho biết có một phó thủ tướng đã gửi “công
văn chỉ đạo cơ quan công an khởi tố, điều tra, xác định nguyên nhân vụ án cấp dưới
dùng súng sát hại cấp trên.”
Qua câu nói của ông
Mai Tiến Dũng, người ta thấy ông Trương Hòa Bình, phó thủ tướng, đã xác định
trong vụ Yên Bái “cấp dưới,” tức ông Đỗ Cường Minh, đã “dùng súng sát hại cấp
trên,” tức hai ông bí thư và chủ tịch tỉnh. Xác định đích danh thủ phạm trước khi
cảnh sát tư pháp công bố kết quả điều tra, trước khi có một tòa án xét các
chứng cớ và nghe tranh luận rồi tuyên phán; đó là cung cách làm ăn của guồng máy tư pháp cộng sản.
Một xã hội tự do dân
chủ sống theo lối khác. Người ta chỉ được dùng hai chữ “nghi can” để gọi những
người bị nghi ngờ là hung thủ, dù 99% tin chính hắn giết người. Không ai được
phép gọi nghi can là thủ phạm, khi tòa chưa tuyên án.
Công an chỉ nhận được
lệnh “điều tra,” và “xác định nguyên nhân vụ án.” Họ không có phận sự tìm thêm
kẻ tình nghi nào nữa. Gia đình, vợ con Đỗ Cường Minh cũng không được phép hoài
nghi, nghĩ chồng, cha mình là vô tội. Nhưng nếu Đỗ Cường Minh là hung thủ, thì
ông ta cũng chết rồi. Ngay buổi sáng ngày 18 tháng 8, ông Đặng Trần Chiêu, giám
đốc công an Yên Bái đã nói rằng vì nghi can Đỗ Cường Minh đã qua đời cho nên
không còn ai để truy tố nữa (...)
Một câu của ông Mai
Tiến Dũng, thuật lại ý của ông Trương Hòa Bình không giải tỏa được thắc mắc nào
mà lại khiến dư luận càng thêm bối rối! Bài trước trong mục này đã nêu lên
nhiều câu hỏi về vụ án, nhưng dư luận bên ngoài còn đưa thêm hàng trăm câu hỏi
khác. Nhiều tin đồn đãi mới được tung ra mỗi ngày, (...)
Biết tin ai bây giờ?
Câu hỏi này mô tả một
cuộc khủng hoảng lớn, lớn hơn vụ án mạng Yên Bái, lớn hơn vụ Formosa, lớn hơn
cả chế độ (...)
Cuộc khủng hoảng lớn
của dân tộc bây giờ là khủng hoảng lòng tin.(...)
Con người sống hạnh
phúc vì có thể tin tưởng. Tin được người khác, trong lòng sung sướng lắm. Lòng
nghi ngờ sẽ gây đau khổ, sẽ khiến chính mình xấu hơn, ác hơn, có thể sinh bệnh
tâm thần. Trong cuộc sống riêng tư, con có thể tin cha mẹ, anh chị em hay vợ
chồng tin nhau. Hạnh phúc... An toàn. Nhìn rộng ra, chúng ta cảm thấy an toàn,
bớt lo sợ, hạnh phúc hơn, nếu có thể tin mọi người trong xã hội. Tin rằng
đa số người ta ai cũng tôn trọng đạo lý và pháp luật, mình cảm thấy sống an
toàn. Giống như người lái xe trên đường mà trong lòng tin rằng những người khác
chung quanh mình đều tôn trọng luật đi đường; trong một ngàn người họa hiếm mới
có một người đang say rượu hay đang muốn tự sát.
Một xã hội có lòng tin
là xã hội ổn định. Người du lịch đến nước Nhật cảm thấy an toàn, vì không lo bị
trộm cắp, sống sung sướng trong khi ngoạn cảnh. Đến nước Đức, nước Mỹ thấy mình
được hưởng an toàn pháp lý, biết rằng nếu mình theo đúng luật thì không lo bị
bắt bớ, giam cầm vô lý. Đi qua cửa khẩu các nước đó cũng yên tâm vì không thắc
mắc mình có phải hối lộ ai hay không. Người dân các nước đó sống an toàn nhờ họ
có thể tin tưởng xã hội họ sống trong nền đạo đức và hệ thống pháp luật đàng
hoàng.
Nhờ đâu đa số dân các
nước có thể tin vào xã hội chung quanh mình? Vì họ có những định chế thiết lập
được lòng tin, bảo vệ niềm tin. Sống chung trong một quốc gia cũng giống như
sống với một bản hợp đồng. Có những hợp đồng viết ra chữ rõ ràng, là những hiến
pháp, luật lệ. Có những bản hợp đồng ngầm, mọi người đều biết và tôn trọng, là
các quy tắc đạo lý, phong tục, tập quán. Có những “hợp đồng ngầm” giúp cho các
bản hợp đồng chính thức có hiệu lực hơn. Đó là lòng tin. Một nước có đủ thứ
hiến pháp và luật lệ nhưng mọi người còn phải tin rằng các thứ đó được tôn
trọng, tin rằng mình chỉ cần sống theo đúng luật thì được an toàn. Nếu không
thì đó chỉ là những trang giấy đầy chữ nhưng vô tích sự. Niềm tin chung này
cũng là căn bản của những bản hợp đồng ngầm. Đó là niềm tin giữa con người với
con người. Nhờ có niềm tin đó nên phong tục, tập quán, và đạo lý đóng đúng và
đầy đủ vai trò bảo vệ xã hội ổn định, người dân sống an toàn, hạnh phúc.
Nhờ đâu dân Mỹ cảm
thấy an toàn về pháp lý, dân Nhật cảm thấy yên tâm về mặt đạo lý? Vì trong các
xã hội đó người ta có những định chế được xây dắp từ đời này sang đời khác.
Người Mỹ thường hay
nghiên cứu tâm trạng của dân chúng, đặt những câu phỏng vấn, như “Bạn có tin
được các những người làm nghề sau đây hay không? Liệt kê ra: Các thẩm phán? Các
bác sĩ? Luật sư? Các chính trị gia? Các tu sĩ? Nhà báo? Nhà giáo? Người bán xe
hơi? Người môi giới mua nhà cửa, bảo hiểm, vân vân. Giữa số không và số 10, xin
cho biết bạn tín nhiệm các giới người trên đến mức nào? Người ta còn hỏi về mức
độ tín nhiệm đối với hệ thống tòa án, với quốc hội, đối với các xí nghiệp kinh
doanh, với cơ quan tiên đoán thời tiết, với cảnh sát, với tôn giáo nói chung,
vân vân. Tại sao người ta tò mò như vậy? Để đo lường lòng tin của người dân vào
tất cả xã hội chung quanh.
Người Nhật có một niềm
tin sâu xa vào những người chung quanh. Vào các định chế trong xã hội. Một
người thợ máy nói, “xe ông hư, cần phải sửa,” tức là xe cần sửa thật. Ai tỏ ý
không tin, người ta sẽ kinh ngạc, không hiểu nổi người này mới ở trên mặt trăng
xuống hay sao! Bỏ quên một cái túi trên xe lửa, người ta yên tâm, vì biết không
ai lấy của người khác. Về nhà gọi điện thoại tìm, chờ một thời gian sẽ được báo
tin cái túi lớn nhỏ như thế, nhãn hiệu và mầu sắc đó, đang được cất giữ ở đâu.
Thời Phan Bội Châu qua Nhật cụ đã thán phục cái tính tốt đó. Hơn 100 năm họ vẫn
sống như vậy.
Sống như vậy thật là
hạnh phúc. Tin tưởng người khác là hạnh phúc. Học trò tin thầy cô chỉ muốn cho
mình giỏi chứ không nghĩ đến tiền bạc, bệnh nhân tin thầy thuốc có khả năng và
tận tụy, dù cũng không biết trị mọi bệnh tật hoàn toàn. Tin rằng hệ thống pháp
luật công bằng, minh bạch. Tin rằng các báo, đài đều loan tin có thật và bình
luận công bằng. Tin rằng nhà buôn không dối trá bán hàng giả. Tất cả tạo ra một
xã hội ổn định, an toàn.
Muốn xây dựng một mạng
lưới xã hội như vậy, phải mất hàng trăm năm. Trong lúc lòng người còn đầy rẫy
nghi ngờ, phải xây dựng lòng tin bằng cách nào? Phải bắt đầu bằng luật pháp.
Trong lúc người ta còn
chưa tin được mọi người đều sống lương hảo, đạo đức, ít nhất hãy giúp mọi người
tin rằng xã hội có pháp luật, pháp luật được tôn trọng. Nói ít nhất. Vì đó là
chuyện tầm thường nhất trong một xã hội văn minh. Không có, thì chưa văn minh.
Bắt đầu với pháp luật, vì việc đó tương đối dễ. Dễ hơn việc xây dựng đạo đức
nghề nghiệp. Dễ hơn việc làm sao học sinh, sinh viên tin tưởng vào trường học,
vào thầy cô. Khi bắt đầu tin xã hội có pháp luật công bằng rồi, những niềm tin
khác xây dựng dễ hơn.
Nhưng muốn tạo niềm tin
vào pháp luật, phải bắt đầu bằng việc tôn trọng các quyền công dân căn bản.
Người ta chỉ vui vẻ tuân theo luật lệ, không tìm cách xé rào, không lòn qua khe
hở, trốn tránh luật lệ, khi nào họ thấy luật pháp là do mình chịu trách nhiệm
đặt ra, mình được tự do bầu người lên thay đổi luật lệ cho nên phải tôn trọng
luật.
Cuối cùng, muốn xây
dựng lòng tin, phải được sống tự do, dân chủ. Các xã hội có vốn niềm tin lớn là
những xã hội tự do dân chủ. Ngược lại, trong một nước mà người cầm quyền không
tôn trọng cả bản hiến pháp và các luật lệ của họ, lại chỉ lo bưng bít tin tức,
chiếm độc quyền thông tin để lừa dối toàn dân, thì đừng kể tội người dân sao
không tin bất cứ cái gì.
Trong vụ án mạng ở Yên
Bái, dân Việt Nam
không biết tin ai. Nói chung, đại đa số người dân không biết tin cái gì nữa (...) Không nên trách
người dân thiếu tin tưởng. Không ai muốn sống như vậy cả. Khi được tin tưởng,
dù chỉ tin một số điều, tin một số người thôi, chúng ta hạnh phúc hơn nhiều. Cứ
nhìn những đồng bào mới đi biểu tình đòi bảo vệ môi trường sống ở Nghệ An, ở Hà
Tĩnh. Đi biểu tình, họ đang sống hạnh phúc. Vì họ biết mình làm gì, và tin công
việc mình đang làm là đúng. Còn những anh công an, chính họ đau khổ. Đánh đập
người dân xong, tối nằm ngủ sẽ băn khoăn tự hỏi không biết mình có xứng đáng là
một con người hay không!
Trong thiên Ly Lâu
thượng, Mạnh Tử mô tả tình trạng suy tàn, với các hiện tượng báo trước chế độ
sắp sụp đổ: “Thượng vô đạo quỹ
dã, hạ vô pháp thủ dã, triều bất tín đạo, công bất tín độ, quân tử phạm nghĩa,
tiểu nhân phạm hình, quốc chi sở tồn giả, hạnh dã”: Trên không dựa vào đạo lý,
dưới không theo luật pháp nào, trong triều vi phạm lễ nghĩa, các công chức phạm
hình luật, một nước như vậy mà tồn tại là điều may hiếm có.” [上無道揆也,下無法守也, 朝不信道,工不信度,君子犯義,小人犯刑,國之所存者幸].
(...)
Thời Mạnh Tử các chính
quyền chưa có bộ máy công an kìm kẹp. Cũng chưa có các xảo thuật mị hoặc lừa
dối dân tinh vi như bây giờ. Sau khi Mạnh Tử nói những lời trên, trong vòng 80
năm các vương quốc, hầu quốc đều tan rã. Nhà Tần lên, chỉ trong một thế hệ cũng
tan (...)
Ngô
Nhân Dụng
(Diễn đàn Thế kỷ)
(Diễn đàn Thế kỷ)
* Tite do PNTB đặt lại
(...): những đoạn PNTB lược bỏ cho phù hợp trang chủ
Nhận xét