4127. Văn hóa, phận mỏng mong manh/ Trở về Hòn Ngọc Viễn Đông hay xóa bỏ văn hóa?
Văn hóa, phận mỏng mong manh
 |
| Thư viện Khoa học Tổng hợp Thành phố Hồ Chí Minh . Courtesy thuvientphcm.gov.vn |
Cứ mỗi ngày trôi đi lại thêm những chuyện mới. Giá như được
nghe, được thấy toàn chuyện vui thì tốt biết bao. Mong vậy, chứ chúng ta hằng
ngày phải chứng kiến không ít điều buồn, thậm chí rất buồn.
Nhiều tờ báo đang xôn xao vụ người ta cắt đất một trong những
nơi “bất khả xâm phạm” nhất của TP.HCM để dùng vào việc… kiếm tiền. Cụ thể là
Thư viện khoa học tổng hợp của thành phố chục triệu dân này bị chính quyền địa
phương xén béng hơn 1.200m2 cho
doanh nghiệp thuê dài hạn để xây cao ốc văn phòng cho thuê. Chưa biết nhà đầu
tư ấy mạnh đến cỡ nào nhưng thò được chân vào đất kim cương, mà đất ấy lại chỉ
dành cho văn hóa - tri thức thì cũng có thể nói là cao thủ, ghê gớm.
Tôi vừa nhắc đến “đất kim cương” bởi Thư viện khoa học tổng hợp
TP.HCM nằm ngay trung tâm thành phố, một khu đất 4 phố mặt tiền: Lý Tự Trọng,
Nguyễn Trung Trực, Lê Thánh Tôn, Nam Kỳ Khởi Nghĩa (Q.1). Từ đây, chỉ cần rảo
vài bước chân là có thể vào mua sắm tại chợ Bến Thành hoặc tung tăng dạo chơi
trên phố đi bộ Nguyễn Huệ, thăm thú những cảnh đẹp Nhà hát thành phố, bến Bạch
Đằng… Còn quá kim cương đằng khác.
Vấn đề quan trọng ở chỗ, đó không phải đất trống, mà là thư viện
tầm cỡ quốc gia, nơi hội tụ, chứa đựng tri thức của nhân loại, nơi chắp cánh
cho con người trên đường học vấn, khám phá khoa học để sau này phụng sự đất
nước. Có nhà báo gọi đó là biểu tượng của tri thức ở TP.HCM, thậm chí có người
còn phong cho nó thành thánh địa của tri thức, kể cũng không quá đáng lắm.
Từ xưa đến nay, thuở các thời vua chúa phong kiến, trong những
bộ phận của triều đình luôn có thư khố (nơi chứa sách), thư viện (chỗ nghiên
cứu học vấn, tri thức). Chúng làm nhiệm vụ lưu giữ, bảo vệ, cung cấp kiến thức
cho quan lại, sĩ tử để họ làm tốt công cuộc cai trị, học hành. Càng về sau, thư
viện càng cần thiết, “phủ sóng” đến tận mọi người dân. Nó trở thành phần không
thể thiếu trong thiết chế văn hóa, là một biểu tượng văn hóa.
Tôi nhớ năm 1977, mới hơn 1 năm sau ngày đất nước thống nhất,
tôi rụt rè bước vào Thư viện quốc gia (ngày ấy mang tên như thế) trên đường Lý
Tự Trọng. Tôi đã từng ăn dầm nằm dề mọt sách ở Thư viện quốc gia trên đường
Tràng Thi (Hà Nội) mà cũng phải sửng sốt trước sự hoành tráng, hiện đại của
“ngôi đền văn hóa” này ở Sài Gòn.
Khuôn viên thật đẹp, lộng lẫy; tòa nhà sang trọng, đồ sộ và rất đẹp. Tôi nghe
kể rằng đây là một trong 2 công trình kiến trúc đặc sắc mang tính biểu tượng
của Sài Gòn, mà cái kia, chả phải đâu xa, chính là dinh Độc Lập, phủ tổng thống
của chính quyền cũ, nay là hội trường Thống Nhất. Chỉ biết trầm trồ thán phục.
Một cơ sở văn hóa, tri thức như vậy dễ tạo cho con người sự hào hứng và tin cậy
vào tri thức, vào khoa học, tạo niềm tin vào sự phát triển.
Đành rằng thời cuộc có nhiều biến đổi, ví dụ giờ đây người ta
không cần đến thư viện để giở giở, tra tra cứu cứu, tìm kiến thức này nọ, chỉ
cần nhấn con chuột máy tính một nhát thì có hằng hà sa số thông tin. Họ rỉ tai
nhau “Trăm năm trong cõi người ta / cái gì không biết thì tra Gu gồ (Google)”,
thật tiện, nhanh chóng. Nhưng Gu gồ cũng không thể giết chết được thư viện,
cũng như mạng internet không thể loại bỏ được hoàn toàn báo in, sách in. Thư
viện vẫn rất cần thiết với con người, nhất là các bạn trẻ, học sinh, sinh viên.
Đã không mở mang, phát triển thêm thì thôi, chí ít cũng phải bảo
toàn được thư viện, thì người ta lại cố tình cắt xén, làm teo tóp nó. Nhìn vào
đất vàng, đất kim cương với sự thèm thuồng, người ta cóc cần giữ cho ngôi thánh
đường tri thức được nghiêm trang. Sự nghiệp trang bị văn hóa, tri thức cho con người,
cho các thế hệ kế tiếp là cả quá trình dài lâu, nhưng có những người không chờ
đợi được. Với họ, cứ phải ăn ngay, tiền tươi thóc thật. Để có thể kiếm ra tiền,
thì thư viện cũng phải xê ra, đi chỗ khác chơi. Giữa hai cảnh: hàng nghìn con
người đến đó nghiên cứu khoa học, lĩnh hội tri thức, và cảnh một tòa cao ốc
sừng sững để bán, cho thuê, đem lại rất nhiều tiền, thì họ chỉ chọn tiền. Sách
vở tạm thời chẳng là cái quái gì.
Chả riêng gì Thư viện khoa học tổng hợp, lâu nay số phận nhiều
công trình văn hóa thật bi thiết. Tôi vẫn nghe người lớn từng sống ở Sài Gòn
trước năm 1975 than thở, nuối tiếc về công viên Tao Đàn, về Sở thú… những địa
danh văn hóa nổi tiếng. Bây giờ chúng chỉ còn những khối lam nham, pha tạp, lộn
xộn, rất vướng mắt. Văn hóa bị phai nhạt dần, thay vào đó là sự trỗi dây của
kinh doanh, kiếm tiền. Biết bao nhiêu đất của những nơi ấy có một thời bị cắt
vô tội vạ nhằm xây cái này, dựng cái kia. Giờ đây, sói đã thò hẳn chân vào
trong nhà thỏ, chả thể đuổi được. Đành phải chấp nhận sự đã rồi của một thời
tầm nhìn chỉ ngay trước mắt.
Biết thế, thì đừng gây thêm sự đã rồi nào nữa. Cũng may bây giờ
dư luận nhanh nhạy, kịp thời. Dạo nào người dân chả lên tiếng chặn kịp cái dự
án khách sạn to đùng ở công viên Thống Nhất (Hà Nội) trị giá mấy chục triệu đô
Mỹ đó sao. Thầm mong người có trách nhiệm kịp nghĩ lại để Thư viện khoa học
tổng hợp TP.HCM được yên. Phận văn hóa lâu nay đã long đong lắm rồi, xin đừng
gây sóng gió nữa.
Với cá nhân tôi, một người mê sách, thấy người ta kim tiền đối xử với thư viện
tàn nhẫn vậy, cứ đau như bị cắt từng khúc ruột.
Nguyễn Thông
------------------------------------
Trở về Hòn Ngọc
Viễn Đông hay xóa bỏ văn hóa?
Chủ Nhật, ngày 17.4.16
Khi việc đề nghị đốn hạ 300 cây cổ thụ trăm tuổi trên đường Tôn Đức Thắng chưa kịp lắng xuống thì những ngày qua, thông tin về một phần của Thư viện Khoa học thành phố sẽ bị “xẻ đất” để giao cho một doanh nghiệp tư nhân nhằm mục đích xây cao ốc tiếp tục gây hoang mang cho người dân trong nước.
Đặc biệt, dư luận có sự liên kết giữa hai sự việc với câu phát
biểu của ông Đinh La Thăng về việc “mong TP Hồ Chí Minh trở về vị trí số 1 Đông
Nam Á” và nhiều người tự hỏi: phải chăng xóa bỏ những di tích văn hóa lịch sử
là một trong những cách trở về với tên gọi Hòn Ngọc Viễn Đông?
Xóa bỏ văn hóa đọc?
Tuy chỉ mới là dự định, và chưa có quyết định chính thức từ Sở
qui hoạch kiến trúc và UBND TP, nhưng thông tin việc xây cao ốc trong khuôn
viên của Thư viện Khoa học Thành phố đã gây nhiều bức xúc cho những người quan
tâm đến việc bảo tồn di sản văn hóa, lịch sử của đất nước. Không những thế, các
trang mạng xã hội đồng loạt lên tiếng cho rằng việc xẻ đất để xây cao ốc trong
khuôn viên thư viện là một việc làm đi ngược lại với việc bảo tồn lịch sử dân
tộc, và xem thường văn hóa của một đất nước.
Một tuyên ngôn trắng trợn, xóa bỏ văn hóa rồi còn gì. Chỉ có thể
nói được thế thôi. Nếu quả thật bán đi để tiêu, mà sách vở thì cho, nhét vào chỗ
khác thì là một việc xóa bỏ văn hóa. Ngạc nhiên và quá đau xót.
-GS Nguyễn Huệ Chi
Giáo sư Nguyễn Huệ Chi, nhà nghiên cứu văn học Việt Nam cổ,
trung và cận đại, nguyên trưởng phòng Văn học Việt Nam cổ cận đại khi nghe
thông tin này đã thốt lên rằng:
“Thế thì đau đớn quá. Nghĩa là thời buổi này người ta không cần
văn hóa và khoa học nữa rồi. Một tuyên ngôn trắng trợn, xóa bỏ văn hóa rồi còn
gì. Chỉ có thể nói được thế thôi. Nếu quả thật bán đi để tiêu, mà sách vở thì
cho, nhét vào chỗ khác thì là một việc xóa bỏ văn hóa. Ngạc nhiên và quá đau
xót.”
Trong khi giáo sư Nguyễn Huệ Chi cho rằng đó là một xóa bỏ văn
hóa, thì Giáo sư Ngô Đức Thịnh, nguyên Viện trưởng viện nghiên cứu văn hóa VN
bày tỏ sự lo ngại trước một văn hóa đọc đang ngày càng đi xuống của xã hội Việt
Nam. Tuy chưa được nghe thông tin chính thức, nhưng giáo sư Ngô Đức Thịnh cho
biết ông sẽ không đồng tình với kế hoạch này:
“Nếu việc này có thật thì tôi không đồng ý, tôi phản đối chủ
trương đó. Thư viện Tổng hợp cũng không rộng rãi gì, mà bây giờ văn hóa đọc của
Việt Nam
Nói thêm về điều mà ông gọi là văn hóa đọc, Giáo sư Ngô Đức
Thịnh cho biết rằng “phần đông sinh viên Việt Nam
“Tất nhiên là bây giờ thì có internet, có đủ thứ, nhưng nói gì
thì nói, một cuốn sách khi mới ra, cầm nó trong tay, có cảm giác rất thích thú,
nhất là mùi thơm của giấy. Không phải là bây giờ mọi người nói internet thì có
thể thay được tất cả. Không thay được hết đâu. Thế thì có thể không chủ quan
lắm, tôi cho rằng văn hóa đọc của Việt Nam
Yếu tố làm nên Hòn Ngọc Viễn Đông
Tân bí thư thành ủy Đinh La Thăng nhấn mạnh bên hành lang Quốc
hội vào ngày 19 tháng 2 vừa qua, đó là ông mong muốn TPHCM phải giành lại vị
trí số 1 Đông Nam Á.
 |
| Hơn 20 người dân tại Sài Gòn hôm 26/3 tập trung tại khu vực đường Tôn Đức Thắng để phản đối việc chặt một số cây cổ thụ tại đó để triển khai dự án giao thông. |
Hơn một tháng sau đó, ngày 23 tháng 3, cơ quan quản lý đường sắt
đô thị TPHCM ra thông báo sẽ đốn hạ 300 cây cổ thụ trên đường Tôn đức Thắng để
phục vụ cho dự án giao thông gồm tuyến tàu điện ngầm, cầu Thủ Thiêm 2, nhà ga
Ba Son.
Và như vừa nêu là thông tin về một dự án cao ốc 20 tầng, cao
khoảng 80m sẽ được xây trong khuôn viên Thư viện KHTH TP với chức năng làm văn
phòng, khách sạn.
Trao đổi với chúng tôi, Tiến sĩ sử học Nguyễn Nhã nói rằng, khi
người Pháp xây dựng Sài Gòn, thì đã đi trước tất cả, từ Hồng Kong cho đến
Singapore còn thua kém nhiều. Để có được Hòn Ngọc Viễn Đông của Đông Nam Á là
Việt Nam lúc bấy giờ, họ đã xây dựng những kiến trúc cũng như quy hoạch những
con đường trong đó nhiều cây xanh:
“Tôi nghĩ là kiến trúc lớn như vậy thì không phải chỉ có toà
nhà, mà là cả một khuôn viên. Bất cứ một công trình nào xây thì cũng sẽ phá
tổng quan của kiến trúc đó. Tôi nghĩ là ý thức của vấn đề, về văn hóa cũng như
lịch sử rất kém. Phải tôn trọng tất cả những kiến trúc có giá trị vừa văn hóa
vừa lịch sử. Thư viện đó mà không tôn trọng thì vấn đề học tập sẽ rất kém,
không phát triển được.”
Tôi nghĩ là kiến trúc lớn như vậy thì không phải chỉ có toà nhà,
mà là cả một khuôn viên. Bất cứ một công trình nào xây thì cũng sẽ phá tổng
quan của kiến trúc đó. Tôi nghĩ là ý thức của vấn đề, về văn hóa cũng như lịch
sử rất kém.
-TS Nguyễn Nhã
Thế nhưng, giờ đây, theo Tiến sĩ Nguyễn Nhã, nếu nói đến từ Hòn
Ngọc Viễn Đông hay vị trí số 1 Đông Nam Á thì đó là cái thưở rất xưa rồi.
Nhắc đến câu nói của ông Đinh La Thăng, Giáo sư Ngô Đức Thịnh
nhấn mạnh rằng muốn Sài Gòn quay trở lại là Hòn Ngọc Viễn Đông, nhưng một trong
những yếu tố làm nên Hòn Ngọc Viễn Đông chính là hàng cây xanh, là thư viện. Và
ông đặt câu hỏi rằng: “như thế, có phải đi đang ngược lại với lời mình nói hay
không?”
Tiến sĩ Nguyễn Nhã cũng chia sẻ rằng, những vết tích còn lại ở
Sài Gòn và cả Hà Nội, như hàng cây xanh, thư viện chính là những hình ảnh làm
nên bản sắc riêng của hai thành phố này. Theo ông, việc không gìn giữ được
những yếu tố lịch sử văn hóa đã chứng tỏ một tầm nhìn rất thấp của những người
lãnh đạo đất nước.
Cho đến nay, chưa có quyết định chính thức nào được đưa ra. Một
vị đại diện Hội đồng Nhân dân TP trả lời truyền thông trong nước rằng đang chờ
báo cáo của UBND TP về dự tính quy hoạch xây cao ốc trên đất thư viện như vừa
nêu.
Những người quan tâm đến việc bảo tồn văn hóa lịch sử của đất
nước như Giáo sư Ngô Đức Thịnh, Giáo sư Nguyễn Huệ Chi và dư luận đều hy vọng
rằng thế hệ sau này vẫn còn được biết đến Thư viện Khoa học Tổng hợp, một trong
những biểu tượng văn hóa còn lại của Hòn Ngọc Viễn Đông trước đây.
Cát Linh
(RFA)
Nhận xét