3958. Nghệ sĩ đích thực của trần gian

Nghệ sĩ đích thực của trần gian

 TTTG/17/02/2016

Tha nhân cứ bán mua, tất cả, còn ông chỉ biết
cây đờn và tiếng hát của mình. Ảnh: Nguyễn Hàng Tình.

Ai bảo ông là ăn mày, ông cho là họ xúc phạm âm nhạc và tâm hồn nghệ sĩ. Ông khuyên họ hãy công bằng, bình tâm, và quan sát rõ cuộc đời.

“Đường nhân gian đầy ải thương đau/ Ai chưa qua chưa phải là người/ Trong thói đời cười ra…” Lời của một bài khác nối tiếp sau khi bài kia dứt chừng mười phút và ông đã cầm cái chai nhựa Coca-Cola chứa nước nấu ở nhà mang theo uống vào một ngụm lấy giọng.

Phần đông người đi qua không thèm nhìn xuống chỗ ông. Nhưng cũng có nhiều người ngoái đầu nhìn lại. Có đôi ba bà chủ các sạp hàng xung quanh kê chiếc ghế nhựa ngồi hóng nghe ông hát, nhân lúc sạp vắng khách. Thi thoảng mới có những người đi chợ dừng lại bỏ tiền vào trong cái ca nhựa.

Nắng chói chang đổ xuống khoảng đất trống ngoài chợ lồng, làm ông ngồi hát ở đó cô độc hơn trong nắng. Giữa chợ búa mà sao hình ảnh nó cô tịnh quá. Chiếc ca nhựa đựng tiền ở tít chỗ kia lẻ loi, cứ thế lặng lẽ, nhiều khi nó như không là một bộ phận của ông. Tôi đi lại đảo mắt nhìn qua. Toàn những tờ bạc lẻ năm trăm đồng, một ngàn, hai ngàn, đều nhàu.

Tôi đã đi theo ông như thế từ mười lăm năm qua, từ cái chợ Tùng Nghĩa này đến chợ Di Linh, Ka Đô, Đinh Văn, và các chùa chiền ở Lâm Đồng vào những mùa Phật đản, lễ, tết.

Cứ mỗi khi có nhu cầu đắm mình trong nhạc boléro là tôi tìm theo ông để nghe. Dòng nhạc này phải nghe từ miệng những ca sĩ giang hồ như ông mới thấy hết cái vĩ đại của nó, dân gian đến tận cùng, “nông nghiệp” đến rễ đến sình, buồn vô biên, thấu trời thấu đất.

Ông cứ hát như thế kể từ năm 1995 đến giờ. Hát tám tiếng mỗi ngày. Hát bài nọ nối bài kia, đến độ có người xót ruột khuyên nên dừng hát khi sân chợ vắng khách cũng cứ hát. Mỗi ngày hát một trăm đến một trăm năm chục bài.

“Được hát”, “Có người nghe mình ca”, là điều sướng nhất. Nếu không vậy, ông không yêu nghề và hát ròng rã năm tháng như thế được. Ngày đã tàn, chợ dần thu dọn, ông cõng cây đờn trên lưng, bỏ mấy thứ đồ lặt vặt trên baga xe đạp để dắt về. Chiếc xe cà tàng chậm rãi lăn theo bước ông, tạm biệt các ngả chợ. Có hình ảnh nào nghệ sĩ hơn đây.

Trong căn nhà ông trọ, với giá mười lăm ngàn một ngày đêm. Ông trút cái ca nhựa ra để xếp tiền kiếm được. Xấp tiền chồng lên cao đo phải đến hơn gang tay. Ông chẻ lấy một xấp tiền lẻ trong đó và mang đi ngược ra đầu ngã ba để mua một vỉ thuốc có vị bạc hà.

Ông đã quay về và ngồi xuống sàn. Ông ấn ra một viên ở vỉ thuốc để ngậm. Ông tâm sự đây là “vũ khí” chống nghẽn cổ, long đờm, làm cho thanh giọng của mình. Rồi ông đưa tay lấy xấp tiền kia và đếm. Được tám mươi ba ngàn năm trăm đồng. Tiền năm trăm đồng, một, hai ngàn và nhiều nếp gấp như thế làm sao chồng lại không cao dày.

Nghệ sĩ trần gian.
Ảnh: Nguyễn Hàng Tình.

Hát cho chợ, hát cho dân nghèo

Ông để lại nhớ nhung cho biết bao nhiêu là chợ. Đơn giản là, bỗng một ngày chợ lúc nào cũng có người ngồi hát, rồi họ ra đi, mang theo từ âm thanh đến hình bóng.

Chợ búa nó cũng có tâm hồn, cuộc đời của nó, và ai bảo kiểu mưu sinh và hoạt động nghệ thuật siêu dân gian như ông không dễ tạo ra tâm hồn cho thực thể đó. Ngay ở Tùng Nghĩa này, cái chợ lớn nhất tỉnh Lâm Đồng, tiền ông gom được thường dính theo bùn đất cho thấy nông dân là thành phần chính yêu thích ông.

Và cả công nhân. Những lần ông đi hát ở công trình thuỷ điện Hàm Thuận – Đạ Mi, những công nhân xa nhà sống trong lều ở giữa rừng quý ông vô cùng. Họ mời ông vô nhậu, họ đãi ông ăn sáng, ăn trưa, ăn chiều, ăn tối. Họ mời ông ngủ lại. Có lần, Tết về, ông ca bài Xuân này con không về, ông thấy mấy cậu thanh niên ngoài Bắc xa nhà ở công trường thuỷ điện rưng rưng. Họ bảo ông hát đi hát lại cho họ nghe.

Làm sao không rưng rưng khi: “Con biết bây giờ mẹ chờ tin con/ Năm trước con hẹn đầu xuân sẽ về”, mà bây giờ vẫn còn ở nơi công trường trong rừng phương xa thế này. Họ bảo ông đừng đi hát đâu nữa, ở đây hát họ trả thù lao hàng ngày cho dù họ không đủ tiền về quê ăn Tết. Nhưng đâu được, đời ông là phải đi đây đó; phiêu lãng với âm nhạc mới là mục đích chính của ông.

Vì thế mà ông hay hát qua các miền quê. Ông bảo ở vùng quê, chợ xã, chợ thôn, chợ ngã ba, ngã bốn, xóm mới, xóm tạm ông hát phê hơn. Có đám cưới, họ còn mời kẻ xướng ca lếch thếch bần hàn là ông vô để hát mừng cho cô dâu chú rể và hai họ Hồn lỡ sa vào đôi mắt em (bài Về đâu mái tóc người thương), Nhẫn cỏ cho em. Chốn quê mùa, rõ là nơi họ quý giọng ca ông nhất.

Rã rời phổi

Hát là sống, nhưng rằng sống phải có cái bỏ bụng. Ông nói thật, rằng sẽ về hát ở Đạ Huoai khi biết mùa hái điều về. Hát ở Bảo Lộc khi biết mùa mưa trà có đọt. Hát ở Phú Sơn khi biết mùa chuối Laba già. Hát ở Di Linh khi mùa cà phê chín.

Nông dân nghèo thì ông cũng nghèo theo. Nông dân rủng rẻng thì họ mới chia sẻ cho ông đôi đồng. Ở vùng Lộc Thành, huyện Bảo Lâm, Lâm Đồng, ông cứ hát ngang qua các xóm thôn, mười nhà là hết mười bỏ tiền vào ca. Mùa sau Tết là mùa cô bác hay hào phóng.

Mùa nào hát mà cô bác chỉ đứng nghe, là khi ông biết xóm làng ấy mùa vụ đang thất bát, dân tình đang gặp kỳ khốn khó. Ông nhận ra chân lý, rằng người nghèo thường có năng lượng chia sẻ, mới nhìn xuống, mới thấy ông, mới hiểu được người nghèo.

Rồi một dạo, ho đau đến lộn ruột vỡ ngực, ông “gác đờn” để tìm vào chữa trị phổi ở bệnh viện Đồng Nai suốt tám tháng trời. Ông cũng có quê hương, ở xã Bàu Hầm, huyện Thống Nhất, tỉnh Đồng Nai. Nhưng không lẽ hát lê lết ở quê nhà. Bệnh lao vừa khỏi, ngồi mà nhớ cái thú ôm đờn ở chợ quá, ông nhảy Tùng Nghĩa, huyện Đức Trọng, tỉnh Lâm Đồng ngay.

Nhảy lên, là sáng hôm sau đã thấy ngồi giữa chợ nghêu ngao, như thể sân khấu của riêng mình. Thấy thương ông, có thợ điện tử ở Tùng Nghĩa đã độ chế tặng cho ông một cái máy tăng áp để khi hát nhẹ nhàng mà âm thanh vẫn vang, bớt áp lực lên lá phổi.

Ông nói ông mang lại niềm vui cho mọi người. Ông cũng nói trời phú cho ông khả năng cầm ca. Tôi thì nghĩ có khi ông trời bắt ông phải cầm ca. Dù nghề hát rong trên thế giới nhiều thành phố cũng có, nhưng ở kiểu khác, còn hình ảnh của ông là sự kết tụ đặc quánh Việt, như là một thứ văn hoá đặc sắc phố thị xuyên làng quê Việt Nam.

Nguyễn Hàng Tình
Thế Giới Tiếp Thị