3754. Văn hóa Sin Suối Hồ
Văn hóa Sin Suối
Hồ - Tốt gỗ hơn tốt nước sơn'
Tùy bút của Nguyễn Ngọc Dương/PNTB
- A lố!...Em mở lớp tập huấn nghiệp vụ và đi thực
tế sáng tác cho Hội, muốn anh sang giúp cho một bài giảng và tiện tay viết bài
báo Tết lấy nhuận bút bù vào xăng xe, đỡ “móc cạp quần” bà xã nhé!”.
- Hi hi, thế thì hay quá, đang ngứa cả chân cả tay
đây. Mấy khi…
- Nhưng mang nhiều quần áo ấm vào, 2 – 3 độ C,
không đùa được đâu!…
Đó là cú thoại của anh cu Tấc – Chủ tịch Hội Văn
học nghệ thuật Lai Châu gọi cho tôi vào đúng những ngày giáp Lễ Noel 2015, rét
cắt da cắt thịt. Sở dĩ gọi là “anh cu Tấc” vì nữ sĩ Đỗ Thị Tấc đầy tài hoa,
nhưng tính cách của chị lại mạnh mẽ và tếu táo...
Sau 2 ngày thu xếp công việc ở nhà, tôi khăn gói
quả mướp đi Lai Châu. Con đường quốc lộ 4D từ Thành Phố Lào Cai qua Sa Pa xẻ
đôi dãy Hoàng Liên Sơn Hùng vĩ, vắt vẻo sang Lai Châu tôi đã đi nhiều, nhưng
mỗi lần vượt ngọn đèo Ô Quy Hồ, đều có những cảm xúc mới lạ. Nổi tiếng như đèo
Mã Pí Lèng Hà Giang, có độ dài 20 km, đèo Pha Đin (Sơn La) 32 km, đèo Khau
Phạ (Yên Bái) gần 40 km… đều có vẻ đẹp hùng vĩ và hiểm trở, nhưng về
độ dài thì phải gọi đèo Ô Quy Hồ bằng “bác cả”. Thậm chí nó còn mệnh danh là “vua
đèo Tây Bắc”, bởi nó dài đến gần 50
km và vượt qua “cổng trời” xấp xỉ 2000m, dưới chân ngọn Phan Xi Păng, nóc nhà
Đông Dương.
Sang đến Thành phố Lai Châu thì mưa lại sập sùi. Lớp
Tập huấn mở tại xã Sin Suối Hồ, huyện Phong Thổ, cách trung tâm thành phố 35
km, một đoạn đường chỉ đi hết một giờ xe, nhưng vì thời tiết thế này thì Tấc
bảo, không thể đi được, mù lắm, cách vài mét là chả nom thấy gì, đành nằm lại ở
thành phố và lên lớp ở trụ sở Hội
 |
| 'Chém gió' ở Lớp tập huấn tại Văn phòng Hội.Ảnh Trần Ngọc Thắng |
 |
| Với Lớp Nhiếp ảnh. Ảnh Trần Ngọc Thắng |
Sang ngày thứ tư, trời tạnh, hửng lên một chút, lập
tức cánh nhiếp ảnh hò nhau lên Sin Suối Hồ đi thực tế sáng tác. Vào xã Sin Suối
Hồ rồi lại đến bản Sin Suối Hồ (còn gọi bản Suối Hồ), nằm trên cao độ 1400m,
một điểm du lịch cộng đồng, mặc dù vừa được Sở Văn hóa – Thể thao – Du lịch ra
quyết định công nhận (6/2015), nhưng đã nổi tiếng từ lâu. Quả nhiên, cái bản
thuần người Mông với 103 hộ, 618 khẩu này có những nét “dị biệt” – “lạc lõng”, chẳng
giống ai.
 |
| Nhóm đi thực tế sáng tác ở Sin Suối Hồ. Ảnh Trần Ngọc Thắng |
 |
| Hướng dẫn học viên sử dụng máy ảnh Ảnh Trần Ngọc Thắng |
Những điều "dị biệt" của ngôi bản này thì
nhiều, nhưng chỉ kể mấy nét ấn tượng. Ai đời, dân tộc Mông mà có đến 90%
“không biết” uống rượu! Lạy Chúa, với người Mông xưa nay, rượu là thứ “sống
còn”, gắn bó với người đàn ông Mông như thể không có nó thì không được công
nhận là đấng nam nhi. Nếu trong nhà hết ngô làm mèn mén để
chống đói, còn mẻ ngô cuối cùng vẫn đổ vào nấu rượu đã. Ở Bản Sin Suối Hồ này
trước đây cũng vậy. Năm ngoái, trên một bài báo viết về “Chuyện bỏ rượu ở Sin
Suối Hồ”, tác giả X.Thi (Báo Lai Châu) viết theo lời trưởng bản: “Người nghiện
rượu mà không có rượu uống thì chân tay nó buồn bực, cầm con dao không chặt,
vung cái cuốc không lên, mắt hoa, chân run. Họ phải có rượu mới lấy lại được
khí thế. Với họ, rượu còn quan trọng hơn cơm ăn, nước uống nên có nhiều người
dù nhà sắp phải đối mặt với cảnh đứt bữa nhưng vẫn không tiếc tay đổ ngô vào
nấu rượu”... Đấy là chuyện của quá khứ. Còn nay thì hầu như không có người uống
rượu. Trưởng bản Vàng A Chỉnh mời cánh văn nghệ chúng tôi bữa cơm trưa, thấy có
2 chai rượu, nhưng gia đình ông chủ thì đã ăn cơm trước, không khách sáo phải
ngồi tiếp khách như nhiều nơi. Tôi muốn hỏi chuyện, nên rót một chén mời Chỉnh
ra uống cho vui, song anh nể, chỉ đưa lên chạm môi cho phải phép rồi luyến
thắng cung mây trả lời câu hỏi của tôi. Và còn 90% nữa lại cũng không biết hút
thuốc lá, thuốc lào. Rượu ở vùng cao chẳng những phải đi liền với mồi nhắm mà
còn không thể tách rời thuốc lá, thuốc lào. Đến chợ vùng cao vào quán tháng cố
là thấy ngay. Những người đàn ông Mông mặt đỏ như gấc quây quanh cái bàn ăn với
những bát tháng cố bốc khói nghi ngút, “rượu rót bát tràn bát…” nhưng không thể
thiếu cái điếu ục truyền tay nhau liên tục nhả khói mịt mù. Quả thật, đã có rượu
thịt rồi mà không có thuốc lá, thuốc lào thì mồm miệng càng nhạt nhẽo, thà
chẳng uống còn hơn… Tôi tuy không nghiện rượu nhưng sành điếu ục, điếu cày nên
quá biết cái cảm giác khi đã có hớp rượu vào nó nhớ thuốc như thế nào. Có lẽ vì
bỏ được rượu nên Bản Sin Suối Hồ hầu như không có ai hút thuốc nữa. Để chiều
tôi, một gã nghiện thuốc lào nên trước khi lên xe, Đỗ Thị Tấc bảo lái xe Trần
Ngọc Thắng: “Mày đổ hết nước cái điếu ục đi, bỏ lên xe, mang lên Sin Suối Hồ
cho bác Dương, chứ “lên đấy không đào đâu ra điếu được”.
 |
| Nấu ngô để nấu ra rượu. (Ảnh ở một nơi khác chỉ để minh họa. Ảnh NND/PNTB) |
Nghĩ cũng lạ, ở một bản trên trăm hộ, hơn sáu trăm
con người nhưng không hề có trộm cắp, đánh cãi chửi nhau bao giờ. Xe máy vứt ở
ngoài đường không khóa cũng chả ai lấy của ai. Nhớ thời bao cấp, ở Hà Nội xe
không khóa được ví von thế này: “Có vợ mà cho đi Tây/ Như xe Pơ giô không khóa,
để gốc cây bờ hồ”!... Ở Sin Suối Hồ, mọi người sống với nhau hòa thuận, yêu
thương, quý trọng nhau. Mặc dù đời sống các hộ cũng không đồng đều, trong số
hơn một trăm hộ vẫn còn vài hộ đói nghèo, thì ngày Tết mọi người đều mang gạo,
rượu, thịt đến giúp đỡ, chia sẻ. Trẻ con rất ngoan, gặp khách là khoanh tay
chào các cô các chú với những đôi mắt ngây thơ, trong trẻo… Chỉnh bảo, còn một
số hộ nghèo đói chẳng qua cũng là do “cái số”. Thường là những người thiếu đất
làm ăn, hoặc ốm đau, bệnh tật, hoàn cảnh neo đơn…gây ra, chứ chẳng ai muốn thế.
 |
| Ngôi nhà của Trưởng bản Vàng A Chỉnh |
 |
| Thác Trái Tim ở bản Suối Hồ. Ảnh NND/PNTB |
Đi trên đường làng và dọc con đường lên thác Trái
Tim, một điểm ấn tượng nhất của Bản, ta ngỡ như lạc vào một Công viên hoa dã
quỳ rực rỡ vàng và những chậu địa lan, một loài hoa quý phái, thanh tú, đẳng
cấp xếp thành hàng, thành lối hai bên đường. Vàng Văn Chỉnh cho biết: “Hồi
trước, đi trồng thảo quả ở trên rừng già, thấy nhiều cây địa lan mọc hoang, nở
hoa đẹp, thích nên đánh vài cụm về trồng chậu chơi. Năm 2013 khách du lịch đến
bản, nom thấy hỏi mua, em bán được vài triệu đồng mỗi chậu. Thế là phổ biến cho
cả bản trồng địa lan rải khắp từ nhà ra ngõ, ra đường làng...” để tăng thêm thu
nhập. Tôi trộm nghĩ, nếu không phải là bản Suối Hồ, chắc qua một đêm, sáng mai
những chậu lan ở ngoài đường đã có thể “không cánh mà bay”! … Tất cả 103
hộ trong bản đều trồng địa lan. Nhà trồng ít nhất là 6-7 chậu. Nhiều
nhất 500 chậu…”. Cái Làng Địa Lan kiểu này thực sự là độc nhất vô nhị,
không đâu có. Những chậu địa lan tọa trên cọc bê tông chạy dọc hai bên đường
như một mũi tên bắn trúng liền hai đích: một là làm tăng vẻ đẹp của ngôi bản,
hai là một cách trưng bầy hàng hóa không mất thêm mặt bằng diện tích, để du
khách yêu mến thì rước đi. Quả là lưỡng tiện! Chỉnh nói thêm: “Nhà em trồng
có 300 chậu thôi, chậu nào có hoa em bán, mỗi chậu từ 3 đến 5 triệu
đồng, có khi hơn. Người ta mua mang đi Sa Pa
 |
| Chỉ dẫn đường lên nương thảo quả. Ảnh NND/PNTB |
 |
| Những chậu địa lan tọa trên những cọc bê tông từ nhà ra ngõ, ra đường làng. Ảnh NND/PNTB |
Trưởng bản Vàng A Chỉnh năm nay tròn 40 tuổi, một
vợ 3 con, 2 đứa đi học chuyên nghiệp (cao đẳng, trung cấp), đứa út đang học lớp
12. Có lẽ Chỉnh thực sự là “trụ cột” của ngôi bản. Ngay trước ngõ nhà Chỉnh có
một cái chợ làng. Vâng, nếu là chợ khu vực, chợ xã, chợ phường thì đâu chả có,
nhưng chợ “cấp thôn bản” thì chỉ có ở đây, ít nhất trên toàn cõi Lai Châu không
đâu có. Cái chợ rộng 900 m2 với những mái lán làm bằng tre, gỗ, lợp tấm “bờ -
rô” rất quê mùa, không cần bê tông cốt thép mà khá chắc chắn. Chỉnh ghé tai tôi
nói nhỏ: “Em hiến đất cho bản làm cái chợ này, để bà con làm rau làm bánh bán,
mỗi tuần một phiên, nhưng cái chính là để ông già, bà già đi chợ được”. Ồ, đúng
rồi, chợ đối với người Mông xưa nay luôn là nét văn hóa truyền đời. Từ trẻ con
đến người già đều rất cần chợ, không nhất thiết để bán, mua, mà để gặp nhau, để
giãi bày, tâm sự…Vàng A Chỉnh quả là khôn ngoan, cặn kẽ, do hiểu biết sâu sắc
truyền thống văn hóa dân tộc mình mà anh luôn nghĩ và làm những điều hợp với
cái bụng của người dân.
 |
| Những lán chợ làng, không phải ngày chợ phiên Ảnh NND/PNTB |
Muốn lên thác Trái Tim, phải xuyên qua một khu rừng
nguyên sinh, dọc theo con “suối vàng”. Tôi gọi là “suối vàng” vì theo Trưởng
bản giải thích rằng, cái tên Sin Suối Hồ có gốc tiếng Quan Hỏa mà chữ Sin tức Kim nghĩa
là Vàng. Cái suối này xưa kia có nhiều vàng mà. Từ trung tâm bản
lên thác có độ dài 1500 m, nhưng phải luồn rừng, leo dốc. Gần đây, tháng
7/2015, Trưởng bản đã huy động tất cả các hộ tập trung xuống suối bê từng hòn
đá cuội lên xếp thành con đường độc đáo, nên đi lại thật tuyệt vời, vừa đi vừa
thưởng thức, nhâm nhi, nhấm nháp cái hoang sơ nơi rừng già “cung cấm” của Thiên
nhiên. Chỉnh bảo, làm con đường này hết đúng 7 ngày. Làm xong Xã mới biết!”.
Tôi buột miệng nói vui: “Chết nhá, thế là Bản làm “chui” rồi, chưa có chủ
trương của cấp trên mà dám “cầm đèn chạy trước ô tô”. Chú mày thật to gan, lớn
mật!...”. Chỉnh cười hề hề.
 |
| Đường lên Thác Trái Tim. Ảnh NND/PNTB |
Lại nói về làm đường, tiêu chí số 1 hiện nay của
việc xây dựng nông thôn mới, Vàng A Chỉnh cho biết: Con đường 3000 m từ trung
tâm xã về bản rải bê tông dày 0,12 m, rộng 2,5 m. Trong đó, dân bản tự túc hoàn
toàn 1900 m. Còn 1100 m được nhà nước hỗ trợ xi, cát, đá, dân bản
tự lo công lao động.
 |
| Con đường làm bằng mồ hôi người dân bản Suối Hồ. Ảnh NND/PNTB |
Có một điều “dị biệt” ở nơi đây không thể không nói
là, nền ăn nếp ở của bà con rất sạch sẽ, gọn gàng, ngăn nắp, vệ sinh môi trường
trong bản khó có nơi vùng cao, vùng sâu nào sánh được. Tất cả các hộ đều có nhà
vệ sinh, tuy không hiện đại như ở đô thị nhưng đều đáp ứng được sự sạch sẽ dân
dã hiếm có. Nước dùng lấy từ đầu nguồn dẫn về. Chỉnh bảo, không có máy lọc
nhưng “cứ sạch”. Tôi cười thầm khi anh dùng từ “cứ sạch”. Hay!… Gia súc trong
bản nuôi rất nhiều, đủ loại như trâu, bò, lợn, dê, gà, vịt…, nhưng khách đến
bản chẳng gặp một con nào thả rông. Đều nhốt và có bãi chăn thả quy định riêng.
Nghe đơn giản thế thôi nhưng chẳng dễ. Thì đấy, “cuộc cách mạng vệ sinh môi
trường” ở vùng cao đã mấy nơi làm được như thế!?
 |
| WC trên đường lên thác Trái Tim. Ảnh NND/PNTB |
Cô giáo Thanh Thanh, quê tận Phú Thọ, dạy nhạc họa
Trường THPT cơ sở Sin Suối Hồ và Vũ Văn Dương, hiệu trưởng Trường Nậm Tăm, đều
ở lứa tuổi 8x là học viên lớp tập huấn của Hội Văn học nghệ thuât dẫn tôi lên
thăm thác Trái Tim. Trên đường leo dốc trong rừng già cổ kính, thỉnh thoảng lại
bắt gặp một đoạn suối ép dòng nước trong vắt vọt qua những tảng đá rêu phong,
tạo thành những thác nước mi ni, vẽ nên bức tranh thiên nhiên với vẻ đẹp bất
tận, mà ai đã qua đây không thể nào quên. Chỉ có ba thầy trò, nên thỉnh thoảng
lại dừng lại để thực tập chụp ảnh trong rừng. Quả là những kỷ niệm hiếm hoi, có
lúc tưởng như mình đang “lạc vào chốn đào nguyên”... Bước thấp bước cao trên
những hòn cuội xếp bằng mồ hôi của dân bản, khiến tôi tự nhiên thấy dâng trào
niềm kính phục những người nông dân ăn mì mén chan nước suối. Ồ, mà chỉ trên
đoạn đường rừng 1500 m nhưng cũng bắt gặp những “công trình vệ sinh” làm bằng
những mảnh gỗ tạp có chữ WC hẳn hoi, chứng tỏ du khách muốn “giải quyết nỗi
buồn” là có ngay… nơi “đón tiếp”. Và, vì thế cũng không thể tự nhiên làm… “quận
công” giữa rừng được! Việc vệ sinh môi trường của điểm Du lịch cộng đồng này
quả là “bài bản”, tạo điều kiện cho mọi người có ý thức tự giác. Ngay như cái
sân xi măng nhà Trưởng bản sạch bóng, khiến tôi cũng không nỡ vứt cái tăm xuống
sân. Điều đáng nói là không thấy một khẩu hiệu tuyên truyền nào kiểu như “Hãy
giữ vệ sinh chung”, “Không phóng uế bừa bãi” “Cấm đổ rác ở đây”… Cái chi tiết
tưởng nhỏ nhoi này có lẽ nhiều vùng du lịch “đàn anh” cũng phải nể…
 |
| Tưởng như 'lạc chốn đào nguyên' Ảnh NND/PNTB |
 |
| Thày trò chụp ảnh cho nhau trên đường lên thác Trái Tim. |
Ấn tượng nhất vẫn là cái Cổng làng. Không “vôi ve
phấn sáp” như những cô gái làm tiền, chỉ là dựa vào hai cái thân cây xù sì,
giản dị như những lão nông chân chất, quê mùa nhưng cổ kính và hấp dẫn. Dù
trong đời, tôi chưa từng thấy một cái cổng làng nào như vậy mà vẫn cảm nhận
được sự gần gũi, thân thiện. Bắc qua hai cây để làm thành cái cổng chào là một
tấm tôn hơi cong, nẹp bằng tre, sơn màu lá cây, với dòng chữ như viết bằng phấn
bảng ở lớp tiểu học, rất khiêm tốn: “Điểm
du lịch cộng đồng bản Sin Suối Hồ”. Bên trái là hình vẽ hai trái
tim, bên phải là một từ tiếng Anh “Love”. Vâng, một chữ Yêu, chỉ một chữ Yêu
thôi, không cần đến những ngôn từ to tát, bóng bẩy đại thể như “Làng Văn hóa”,
“Bản văn hóa” Hay “Gia đình Văn hóa”…này nọ được gắn biển quảng cáo rầm rộ ở
nhiều nơi, thậm chí ở cả những nơi cực kỳ… thiếu văn hóa, khiến người đi qua
nom thấy phải cau mày, nhíu mặt.
 |
| Trẻ con bản Sin Suối Hồ rất ngoan.Ảnh NND/PNTB |
|
| Cổng làng. Ảnh NND/PNTB |
Tục ngữ có câu “Đất thơm cò đậu”. Vì thế, người bản
Suối Hồ tự làm “thơm” mảnh đất của mình trên cơ sở thiên nhiên ưu đãi về địa
hình, khí hậu, cảnh quan…Họ chỉ việc xây dựng cho mình một nền nếp sinh hoạt và
ứng xử chân thật vốn có, không bị lây nhiễm những thứ khôn lỏi, dối trá từ nơi
khác… là đã đủ hình thành một cơ sở du lịch sinh thái cộng đồng bền vững. Không
cần đầu tư gì nhiều nhặn. Thực tiễn cho thấy, đôi khi có nơi ham đầu tư nhiều bằng
những cái đầu rỗng tuếch về văn hóa, nhưng lại say tiền, chỉ muốn mau chóng
kiếm chác, cầu lợi theo kiểu “ăn xổi ở thì”… nên đã làm thất thoát cả tiền bạc
của dân của nước. Và vô tình hay hữu ý, điều đó đã tàn phá văn hóa, có thể
khiến cho cả một cộng đồng văn hóa bị méo mó thậm chí đổ vỡ!… Vàng A Chỉnh cho
biết, hiện nay ở Suối Hồ đã có khá nhiều du khách từ mọi miền đất nước tìm đến
hằng ngày. Có cả người nước ngoài như Úc, Hoa Kỳ… Cái chính của người bản địa
là biết gìn giữ, bảo tồn truyền thống văn hóa vốn có đang ẩn chứa trong cuộc
sống của người dân, tiếp thu có chọn lọc và phát triển những yếu tố văn hóa,
văn minh của nhân loại, tạo ra sự hấp dẫn lâu bền đối với du khách.
Có lẽ văn hóa không cần “đao to búa lớn”, hãy chỉ
giản đơn về việc xây dựng hệ thống những ứng xử đẹp trong cuộc sống thường
nhật, từ ăn ở, sinh hoạt, nói năng đến ý thức thượng tôn pháp luật trong mỗi
con người, mỗi gia đình, mỗi cộng đồng…Hãy để cho mỗi điểm du lịch văn hóa,
sinh thái của đồng bào “Hữu xạ tự nhiên hương”, đừng can thiệp quá nhiều. Tất cả những gì mang tính hình thức sáo rỗng,
cố nhằm “tuyên truyền, giáo dục”, thậm chí còn có ý “dạy dỗ” dân chúng của một
số người chưa đủ tư cách, khi họ nói một đằng, làm một nẻo… thì chỉ có thể làm
hỏng thêm văn hóa.
30/12/2015.
NND/PNTB
Nhận xét