3411. Bauxite Tây Nguyên: Càng làm càng thiệt hại
Bauxite Tây Nguyên: Càng làm càng thiệt hại
Theo RFI
Theo
tin của tờ Tuổi Trẻ, ngày 08/10/2014 vừa qua, bùn đỏ đã tràn ra từ một hồ thải
quặng ở khu vực nhà máy bauxite Tân Rai, Lâm Đồng. Đúng hơn đây phải gọi là bùn
màu đỏ, màu của đất bazal và tuy bùn đỏ này không nguy hiểm bằng bùn đỏ thật
sự, nhưng sự kiện này một lần nữa gióng lên tiếng chuông báo động về tác hại
của việc khai thác bauxite Tây Nguyên đến môi trường và đời sống của người dân
trong khu vực, ấy là chưa kể những thiệt hại về kinh tế và nguy cơ về an ninh
quốc phòng.
Tai nạn
nói trên xảy ra vào lúc mà chính phủ Việt Nam vẫn để cho Tập đoàn Công nghiệp
Than-Khoáng sản ( TKV ) tiếp tục kế hoạch “làm thí điểm” khai thác bauxite, với
nhà máy Tân Rai, Lâm Đồng đã đi vào hoạt động và nhà máy Nhân Cơ, Đak Nông sắp
hoàn tất việc xây dựng, bất chấp nhiều lời cảnh báo của các nhà trí thức, các
nhà khoa học.
Tháng tư vừa qua, một lần nữa họ đã ra một kiến nghị gởi
các lãnh đạo Đảng và Nhà nước, đề nghị dừng ngay cả hai dự án Tân Rai và Nhân
Cơ, vì theo họ, cả hai dự án này đều không được thực hiện đúng với chính những
yêu cầu mà Bộ Chính trị đề ra khi cho phép “làm thí điểm” khai thác bauxite Tây
Nguyên. Bức thư ngỏ cho rằng : “ Trong điều kiện hiện nay của đất nước việc
khai thác bô-xít Tây Nguyên chỉ đem lại những thua lỗ nặng nề cho nền kinh tế,
gây ra nhiều hệ lụy về môi trường, xã hội cho Tây Nguyên nói riêng và cho cả
nước nói chung.”
chứa bùn đỏ vào năm 2010. Reuters |
Nhưng
không những không dừng hai dự án “thí điểm”, bộ Công thương Việt nam còn đề
nghị chuyển từ khai thác bauxite sang sản xuất nhôm, điều mà theo các nhà trí
thức, các nhà khoa học, sẽ còn gây thiệt hại nhiều hơn nữa cho đất nước.
Nhân vụ
bùn màu đỏ tràn ra ở khu vực nhà máy bauxite Tân Rai, ngày 08/10 vừa qua, RFI
Việt ngữ phỏng vấn nhà văn Nguyên Ngọc, một trong những người đầu tiên ký vào
kiến nghị yêu cầu dừng hẳn hai dự án Tân Rai và Nhân Cơ.
RFI: Kính
thưa nhà văn Nguyên Ngọc, trước hết, theo ông, thông tin về vụ bùn đỏ tràn ra ở
khu vực nhà máy bauxite Tân Rai đáng ngại như thế nào?
Nhà
văn Nguyên Ngọc: Hôm nay ( 08/10 ) có xảy ra vụ vỡ bờ của một đập cách nhà
máy Tân Rai khoảng 4 cây số, tức là cũng nằm trong phạm vi dự án Tân Rai. Ở
đấy, người ta rửa quặng bauxite, tức là quặng nằm trong đất bazal, rồi có một
băng chuyền dài 4 cây số đưa quặng đó vào nhà máy. Trong nhà máy, quặng đã được
rửa rồi sẽ được luyện thành alumina.
Hồ bị
vỡ hôm nay là hồ chứa những chất bám vào quặng, tức là đất bazal cho nên bùn đó
cũng có màu đỏ. Nhưng đó không phải là bùn đỏ như lâu nay ta vẫn nói trong quy
trình luyện bauxite. Tức là sau khi quặng được chuyển từ băng chuyền dài 4 cây
số nói trên vào nhà máy. Khi quặng được luyện thì sẽ ra một chất thải, đó mới
là bùn đỏ thật sự. Hồ chứa bùn đỏ đó thì nằm ngay trước nhà máy.
Trước
khi có dự án bauxite lớn ở Tây Nguyên và nhà máy bauxite Tân Rai, ở vùng Bảo
Lâm, Bảo Lộc đã có Công ty Hóa chất miền Nam cũng đã làm cái việc rửa quặng
bauxite và gởi quặng đó về Sài Gòn để chế biến ra alumina. Làm cũng nhỏ thôi,
nhưng cũng có một loại nước đỏ do màu đất chảy ra đường phố gần Bảo Lộc. Trước
đây, người dân ở đó cũng đã phản đối việc đó, là vì nước đó bẩn. Nước có màu đỏ
là vì nó có chất sắt, cho nên cũng có một chất độc nhất định.
RFI: Thưa ông, tuy bùn màu đỏ đó không nguy hiểm bằng bùn đỏ
thật sự, nhưng các hồ chứa bùn đỏ độc hại cũng có thể bị tràn ra ngoài?
Nhà
văn Nguyên Ngọc: Nguyên nhân là do mấy hôm nay ở miền Trung, cũng như Tây
Nguyên nói riêng mưa rất lớn do ảnh hưởng gió mùa phía Bắc. Chính mưa lớn đã
làm tràn hồ đuôi quặng, chứ không phải làm tràn hồ chứa bùn đỏ kế nhà máy.
Nhưng dầu sao nó cũng bảo động cho ta một điều thế này:
Tôi đã
đến chổ hồ bùn đỏ gần nhà máy. Theo quan sát của tôi thì hồ này không thể bị
vỡ, nhưng tôi sợ là nếu mưa to quá sẽ bị tràn, mà tràn ra thì rất nguy hiểm. Mà
Lâm Đồng là vùng mưa nhiều nhất ở Tây Nguyên. Ở Tây Nguyên tuy là có sáu tháng
mưa và sáu tháng nắng, nhưng tập trung cao nhất là trong hai tháng, cho nên
nguy cơ tràn ra là rất nhiều.
Thứ
hai, ở hồ bùn đỏ “chính thức” có hai lớp vải đặc biệt lót ở dưới để chất động
không thấm xuống nước ngầm. Đó là một loại vải có độ bền đặc biệt. Vừa qua, tôi
thấy vải này có nhiều chỗ bị rách và nước bùn thấm xuống đất, tức là có thể
thấm xuống nước ngầm.
Tuy hôm
nay chỉ có hồ đuôi quặng bị tràn ra, nhưng sự kiện này cho thấy là việc tràn hồ
đỏ chính thức là khả năng hoàn toàn hiện thực.
RFI: Theo
ông bùn đỏ tràn ra hôm nay có tác hại như thế nào?
Nhà
văn Nguyên Ngọc: Như tôi nói vừa rồi, đất bazal có màu đỏ vì nó có sắt và
như vậy khi chảy vào nước sinh hoạt hay nước sản xuất thì đều gây ô nhiễm cả,
gây nguy hại cho đời sống người ta, phá hoại hoa màu, và gây ảnh hưởng đến sức
khỏe con người, tuy độ ô nhiểm không nặng nề như bùn đỏ từ trong nhà máy làm
alumina.
Nhưng
như tôi đã báo động ở trên, với lượng mưa như hiện nay, hồ bùn đỏ ở đây cũng sẽ
tràn ra. Bùn đỏ đó rất độc. Thậm chí vừa rồi có người chết, tức là không biết
làm thế nào, mà xe đổ bùn đỏ này lên người một công nhân, khiến người này chết,
cho thấy bùn đỏ độc như thế nào.
Có hai
cách giữ bùn đỏ đó. Thứ nhất là giữ ướt, như hiện nay ta đang làm. Giữ ướt kiểu
này thì nguy hiểm vì nó dễ tràn ra môi trường. Cách thứ hai là giữ khô, nhưng
lại có một nguy hiểm khác là bụi độc, ảnh hưởng đến sức khỏe con người và nếu
lan ra vùng sản xuất thì sẽ phá hoại toàn bộ vùng sản xuất ấy. Cho nên bùn đỏ
là vấn đề nan giải của sản xuất bauxite.
RFI: Ông có vẫn cho rằng các dự án bauxite Tây Nguyên là không
có lợi về mặt kinh tế?
Nhà
văn Nguyên Ngọc: Cách đây
mấy năm tôi cùng với anh Nguyễn Thành Sơn, một chuyên gia về mỏ, nghiên cứu rất
nhiều về bauxite Tây Nguyên, cũng như tham gia phản biện về bauxite Tây Nguyên,
chúng tôi đã viết bài nói về 10 lý do không nên khai thác bauxite ở Tây Nguyên.
Cho đến
nay, chúng ta chỉ mới làm thí điểm ở hai nhà máy, nhà máy Tân Rai đã sản xuất
và nhà máy Nhân Cơ sắp hoàn thành. Qua hai thí điểm này, những điều mà chúng
tôi đã báo động lần lượt bộ lộ ra, trước hết là về kinh tế.
Gần đây
có một báo cáo của bộ Công Thương, dựa trên tư liệu của tập đoàn TKV, đơn vị
chủ thầu, bảo rằng khai thác bauxite không có vấn đề gì cả, rất là tốt. Chúng
tôi đang tập trung phản biện cái báo cáo này. Đây là một báo cáo hết sức vô
trách nhiệm này, hoàn toàn không dựa trên thực tế của hai nhà máy đang làm thí
điểm.
Về kinh
tế thì càng ngày càng lỗ, mặc dù cái tính đầu vào đã có rất nhiều gian dối,
không tính đầy đủ cái đầu vào. Thứ hai, tập đoàn TKV, đơn vị chủ thầu thì liên
tục xin giảm các loại thuế môi trường, thuế khoáng sản..., mà vẫn cứ lỗ. Như
vậy về mặt kinh tế không có lý do gì để làm bauxite cả. Họ cũng bảo là trong
bao năm nữa sẽ hết lỗ, nhưng cũng chẳng có căn cứ gì để nói như vậy. Ngoài ra,
cái việc bán không có ai mua, ngoài Trung Quốc, tức là bán chỉ có một người
mua, là rất nguy hiểm.
RFI: Về
mặt vận chuyển bauxite, thì từ lâu các nhà kinh tế cũng đã cảnh báo về chi phí
rất tốn kém. Theo quan sát của ông thì việc vận chuyển bauxite còn đang gây ra
những vấn đề gì về giao thông, ô nhiễm?
Nhà
văn Nguyên Ngọc: Về vận
tải thì chúng tôi cũng đã báo động từ rất lâu. Thậm chí chúng tôi đã đi khảo
sát rất cụ thể những đường chính: đường 28, đường 55, đường từ cảng Kê Gà lên.
Chúng tôi cũng đã báo động là cảng Kê Gà không thể vận chuyển bauxite được,
nhưng không ai nghe, và cuối cùng thì bây giờ cũng phải bỏ cảng Kê Gà và phải
sử dụng một đường dân sinh, đường 20 từ Đà Lạt qua Bảo Lộc.
Xe chở
bauxite thường là 40 tấn, 50 tấn, mà cây cầu trên đường dân sinh đó chỉ chịu
được 25 tấn. Bây giờ có một chuyện rất buồn cười: xe chở bauxite đến cầu thì
phải dừng lại, hạ hàng xuống, chia đôi ra, đi qua cầu rồi quay trở lại chở nửa
kia. Cứ như thế qua từng cây cầu trên đường 20 đó. Còn bây giờ nếu nâng cấp con
đường này lên thì phải tính lại đầu vào, giá cả.
Đó là
chưa nói những ảnh hưởng lên đời sống nhân dân, gây ô nhiễm và gây nguy hiểm về
giao thông của dân. Ngay ở Bảo Lâm, tức là khu vực xung quanh nhà máy đó, việc
vận chuyển cũng đã làm ô nhiễm và làm rối loạn đời sống của dân ở đấy. Sản xuất
của người ta bị ảnh hưởng nặng nề.
RFI: Còn
những người dân tộc thiểu số tại các khu vực được giải tỏa để làm nhà máy
bauxite, họ được tái định cư như thế nào, họ sinh sống ra sao?
Nhà
văn Nguyên Ngọc: Về việc tái định cư ở đấy, chúng tôi đã đến quan sát các
làng do TKV dựng lên cho người Cơ Ho. Hôm chúng tôi đến thăm họ, các bà cụ
khóc, vì đồng bào dân tộc bản địa ở đấy không thể nào sống trong những nhà ống
kiểu thành phố. Họ không nuôi bò được, mà nuôi gà cũng không. Rẫy thì ở rất xa.
Họ bảo không có gì để kiếm sống được cả. Việc tái định cư chưa có nơi nào làm
được cả.
Việc
đào tạo sử dụng lao động có kỹ thuật cho người dân tộc tại chổ cũng chưa có nơi
nào làm được. Về việc hoàn thổ, tức là khôi phục lại rừng thì có làm được đâu?
Tất cả
những điều đó chúng tôi đã báo động từ 5,6 năm nước. Từ khi bắt đầu dự án
bauxite, nhưng người ta vẫn cứ làm!
RFI: Trong
báo cáo vừa qua, bộ Công thương còn đề nghị là từ chuyển từ làm thí điểm
bauxite sang sản xuất nhôm. Theo ông, sản xuất nhôm thì có tác động ra sao?
Nhà
văn Nguyên Ngọc: Nói như
thế là nói bừa, vô trách nhiệm! Điện ở đâu mà làm nhôm? Điện bây giờ đang thiếu
như thế, mà như ta đã biết, cái khâu từ alumina làm ra nhôm là tốn điện rất
nhiều. Với giá điện ở Việt Nam
hiện nay thì không thể làm nhôm được. Làm alumina đã lỗ rồi. Trong khi đó nhu
cầu tiêu thụ alumina và nhôm ở Việt Nam không có nhiều như thế. Bán ra
ngoài thì chỉ có Trung Quốc mua thôi. Chưa nói đến đời sống xã hội bị xáo trộn,
khiến văn hóa cũng bị đảo lộn.
Ấy là
chưa nói đến mặt an ninh quốc phòng. Lao động của Trung Quốc, lao động không có
tay nghề được đưa vào đấy, trong khi lao động của mình thì không sử dụng hết.
Lao động nước ngoài tràn vào, thâm nhập vào trong đời sống người dân trong
làng. Ở một vùng đất có tính chất chiến lược như Tây Nguyên, chưa biết nguy cơ
lâu dài ra sao.
RFI: Tháng
tư vừa qua, các nhà trí thức, các nhà khoa học, đã ra một thư ngỏ, mà ông tham
gia ký tên, gởi chính phủ để yêu cầu dừng ngay các dự án khai thác bauxite Tây
Nguyên. Chính phủ có đã hồi đáp thư ngỏ này chưa?
Nhà
văn Nguyên Ngọc: Chúng tôi
đã ra thư ngỏ vì thấy rằng, trước đây, khi có những phản biện như vậy, Bộ Chính
trị đã quyết định chỉ làm thí điểm hai nhà máy và trên cơ sở kết luận về thí
điểm đó mới quyết định có tiếp tục làm hay không.
Sau khi
đã đi khảo sát hai nhà máy Tân Rai và Nhân Cơ, chúng tôi đã kiến nghị dừng xây
nhà máy Nhân Cơ và chuẩn bị đóng cửa luôn nhà máy Tân Rai, tức là dừng toàn bộ
các dự án bauxite Tây Nguyên. Nhưng cho tới nay, chúng tôi chưa hề nhận được
phản hồi cho bất cứ kiến nghị nào, thậm chí không nhận được trả lời từ đơn vị
chủ thầu là TKV.
RFI: Xin cám ơn nhà văn Nguyên Ngọc.
Nhận xét