5324. Nhất thể hóa theo mô hình tổng thống lưỡng tính
Ts Nguyễn Sĩ Dũng - Nhất thể hóa theo mô hình tổng thống
lưỡng tính (bài nên đọc)
TS Nguyễn Sĩ Dũng, nguyên Phó Chủ nhiệm Văn phòng Quốc hội |
Nhất thể hóa theo mô hình tổng thống lưỡng tính về cơ bản cũng giống như
nhất thể hóa theo mô hình đại nghị. Điểm khác cơ bản nhất ở đây là Đại hội Đảng
không bầu ra người đứng đầu Đảng để dẫn dắt cuộc bầu cử vào Quốc hội, mà bầu ra
người đứng đầu Đảng để ứng cử vào chức danh Tổng thống (hay theo truyền thống
của nước ta, gọi là Chủ tịch nước cũng được). Ứng cử viên được lựa chọn thông
thường phải là người đã chủ trì trong việc hoạch định đường lối của Đảng cho
nhiệm kỳ 5 năm tới và sẽ là người căn cứ vào đường lối đó mà vận động bầu cử
cho mình.
Tổng thống trong mô hình tổng thống
lưỡng tính do toàn dân bầu ra nên độc lập với Quốc hội và không chịu trách
nhiệm trước Quốc hội. Với một chế định mang tính chất như vậy, nếu chúng ta lựa
chọn mô hình này để nhất thể hóa, thì việc sửa đổi Hiến pháp là một nhu cầu bắt
buộc. Ngoài ra, việc sửa đổi Hiến pháp còn rất cần thiết để bổ sung thêm quyền
lực hành pháp cho Tổng thống, vì trong mô hình tổng thống lưỡng tính, quyền
hành pháp nằm phần lớn trong tay Tổng thống.
Điểm đặc trưng nhất của mô hình tổng
thống lưỡng tính là ngoài Tổng thống nắm quyền hành pháp ra, còn có một yếu
nhân khác cũng nắm quyền hành pháp là Thủ tướng. Phân chia quyền lực giữa Tổng
thống và Thủ tướng là một nhu cầu tất yếu của mô hình này. Thực tiễn trên thế
giới cho thấy, không có một khuôn mẫu cố định nào cho việc phân chia quyền lực
giữa hai yếu nhân nói trên cả. Ở những nước khác nhau, việc phân chia quyền lực
là rất khác nhau. Tuy nhiên, về cơ bản, quyền lực trong lĩnh vực quốc phòng, an
ninh, ngoại giao và những lĩnh vực chính sách kinh tế lớn thường thuộc về Tổng
thống. Việc điều hành nền kinh tế hằng ngày thường thuộc về Thủ tướng. Thủ
tướng đồng thời cũng là người đứng đầu Nội các và điều hành công việc hằng ngày
của Nội các.
Nếu Tổng thống do dân bầu trực tiếp, thì
Thủ tướng sẽ được lựa chọn trong số các vị đại biểu Quốc hội. Quyền lựa chọn
Thủ tướng để trình ra Quốc hội phê chuẩn thuộc về Tổng thống. Tuy nhiên, trong
mô hình đa đảng, nhiều khi Tổng thống phải lựa chọn người của đảng đối lập
nhưng có đa số trong Quốc hội để giới thiệu làm Thủ tướng. Lý do là vì nếu đảng
của Tổng thống không có đa số ở trong Quốc hội, thì có giới thiệu người của
đảng mình cũng vô ích. Một ứng cử viên Thủ tướng như vậy chắc chắn sẽ không
được Quốc hội phê chuẩn. Trong tình cảnh này, việc triển khai chính sách của
Tổng thống sẽ gặp rất nhiều khó khăn.
Tổng thống trong mô hình tổng thống
lưỡng tính do toàn dân bầu ra nên độc lập với Quốc hội và không chịu trách
nhiệm trước Quốc hội. Trong mô hình này, ngoài Tổng thống, còn có một yếu nhân
khác cũng nắm quyền hành pháp là Thủ tướng. Nếu Tổng thống do dân bầu trực tiếp
thì Thủ tướng lại được lựa chọn trong số các vị đại biểu Quốc hội.
Ở nước ta, với mô hình một đảng cầm
quyền, Tổng thống có thể trao đổi thống nhất ý kiến với Đảng đoàn Quốc hội
trước khi giới thiệu ứng cử viên giữ chức danh Thủ tướng. Khác với Tổng thống,
Thủ tướng trong mô hình tổng thống lưỡng tính sẽ phải tương tác thường xuyên
với Quốc hội, giải trình chính sách với Quốc hội và bị Quốc hội giám sát.
Trong mô hình tổng thống lưỡng tính, ban
lãnh đạo của Đảng sẽ gồm Tổng thống, Thủ tướng, các thành viên nội các và các
thành viên Đảng đoàn Quốc hội (tất cả các đảng viên trúng cử làm đại biểu Quốc
hội). Nếu trong mô hình đại nghị, nhà lãnh đạo đứng đầu Đảng là Thủ tướng, thì
trong mô hình tổng thống lưỡng tính, nhà lãnh đạo đứng đầu Đảng là Tổng thống.
Quy trình chính sách trong nội bộ Đảng sẽ được triển khai giữa Tổng thống, Nội
các và Đảng đoàn. Khi đã có được sự nhất trí của ban lãnh đạo Đảng, Tổng thống
có thể trực tiếp ban hành chính sách qua sắc lệnh hoặc Thủ tướng có thể trình
chính sách ra Quốc hội thông qua thành luật. Với quy trình này, việc hoạch định
chính sách trong Đảng và trong Nhà nước vẫn gắn kết chặt chẽ với nhau và không
lặp lại nhau.
Cũng phải thừa nhận một thực tế là trong
thế giới hiện đại, ở rất nhiều nước, khi một đảng đã lựa chọn người đứng đầu
của mình làm ứng cử viên tổng thống, thì đồng thời cũng ủy quyền hoàn toàn cho
người đó triển khai các chính sách của đảng. Việc phê chuẩn đường lối, chính
sách chỉ đơn giản như sau: đảng lựa chọn ứng cử viên nào thì đồng thời phê
chuẩn luôn chương trình tranh cử trong đảng của ứng cử viên đó. Điều này đúng không
chỉ cho ứng cử viên vào chức danh tổng thống, mà còn đúng cả cho các ứng cử
viên vào chức danh đại biểu Quốc hội. Việc nhiều nhất đảng có thể làm sau khi
các ứng cử viên của mình trúng cử chỉ là cung cấp sự hỗ trợ về tư vấn chính
sách cho những người này, chứ không quyết định chính sách trước và áp đặt cho
họ. Đây là mô thức chúng ta cũng hoàn toàn có thể tiếp thu cho việc nhất thể
hóa theo mô hình tổng thống lưỡng tính và kể cả mô hình đại nghị.
Ts Nguyễn Sĩ Dũng
(Tia Sáng /TTHN )
Nhận xét