5709. Văn nghệ đầu năm: Ăn Tết thời sản

Văn nghệ đầu năm: Ăn Tết thời sản

Posted on Tháng Hai 19, 2018 by chumonglong

Ghi chép của Chu Mộng Long

Kiệt tác của Francois Rabelais
và tranh minh họa của Louis Icart French

Viết về cái sự ăn mà không viết về cái sự ỉa là một thứ văn chương vô hậu. Bởi ăn và ỉa là một quan hệ biện chứng giữa đồng hóa và dị hóa. Cho nên, đại văn hào Pháp F. Rabelais đã phải cực tả chủ nghĩa anh hùng Gargantua bằng hình tượng những cục phân khổng lồ để chất vấn thứ văn hóa giáo điều Trung cổ, rằng người hùng ăn khổng lồ mà tại sao không được phép ỉa???

Ăn sung thì ỉa phải sung. Chất lượng ỉa đánh giá chất lượng ăn. Cũng như kinh tế học lấy sản phẩm đầu ra làm thước đo để nhập nguyên liệu đầu vào…

Không biết ngày xưa ông bà ta ăn Tết thế nào. Có biết chăng chỉ là trong sách vở. Mà sách vở thì chỉ có đẹp đẽ, sung túc trở lên. Đến thơ Tú Xương cũng chỉ thấy sự sung túc, vì không thấy cụ Tú mỉa mai vào sự nghèo hèn.

Sinh thời ba tôi kể rằng, ngày xưa ăn Tết kéo dài một tháng. Câu Tháng Giêng là tháng ăn chơi là nói thời gian ăn Tết đấy. Lễ hội bây giờ là tồn sinh của Tết xưa. Ba nói, sau này giảm xuống một tuần và hiện nay là còn ba ngày mà không giải thích vì sao. Tôi hỏi, dân mình đa số nghèo hèn, lấy gì mà ăn Tết cả tháng hay cả tuần? Ba nói liệu cơm gắp mắm. Nhà giàu thì mổ trâu mổ bò, nhà nghèo thì cũng bỏ bùng binh một con heo, nuôi đầu năm đến cuối năm thì mổ thịt. Heo không to lớn thì cũng được chục ký cả xương lẫn da. Câu Nhà anh chẳng giàu thì nghèo, ngày ba mươi Tết thịt treo trong nhà là mang nghĩa ấy. Ra thế. Đói quanh năm nhưng Tết vẫn sang!

Tôi lại hỏi nếu nghèo đến mức ăn nhờ ở đậu nhà địa chủ thì lấy gì mà nuôi heo để dành cho bữa ăn Tết? Hỏi đến đó thì vẻ mặt ba tôi buồn hẳn. Ba nói, thì ăn nhờ của địa chủ. Nhà họ Chu có giỗ vào mùng hai Tết là do có người ăn thịt của địa chủ no quá mà lăn ra chết. Tôi trố mắt. Nội tôi tiếp lời ba tôi, rằng thời ông cố, họ Chu thất thế, ruộng đất vào tay địa chủ gần hết, rất nhiều ông bà của tôi phải đi ở đợ. Cái ông mà hàng năm giỗ vào đúng Tết là do đói. Ngày 30 nhà địa chủ làm heo làm bò nhưng không cho tá điền ăn. Mãi đến chiều mồng một mới đem đồ thừa cho ăn. Ăn phải đồ thiu thúi nên đi chảy một đêm rồi lăn ra chết…

Câu chuyện gần giống như truyện Một bữa no của Nam Cao.

Tôi hình dung, thời xưa ấy dù có ăn uống phải đồ thiu thúi chắc cũng thấy rất ngon. Đói làm cho con người ăn gì cũng ngon. Vì thấy ngon nên mới ăn cho đến chết. Thà chết no!

Chắc mọi người còn nhớ mấy chục năm ăn Tết dưới thời sản. Thời hợp tác xã ấy. Chỉ có những năm đói nhất thì mới xếp hàng mua thịt ở cửa hàng mậu dịch. Xếp hàng từ sáng đến chiều mới đến lượt mua được cân thịt bầy nhầy bạng nhạng. Thịt ngon ưu tiên cán bộ và gia đình có công. Thường thì vẫn giữ phong tục ngày ba mươi Tết thịt treo trong nhà. Năm nào cũng như năm nào, sau tháng Giêng là mẹ tôi không quên nuôi một con heo cho Tết tới. Lễ nhập chuồng là lễ khấn vái tổ tiên, cô hồn các đảng phù trợ độ trì cho heo chóng nhớn để đến ngày 30 làm lễ tạ ơn, trước cúng sau ăn. Mẹ tôi rất tin, và có lẽ thiêng lắm, cho nên cả năm dù heo chỉ ăn cám với rau chuối mà nó lớn vùn vụt. Mẹ nói, bề trên nuôi nó đấy!

Bây giờ thì thấy Tết cứ đến vù vù chứ thời ấy bọn trẻ con chúng tôi thao thức chờ Tết dài như cả thế kỷ. Chờ để được ăn miếng thịt bù đắp 365 ngày toàn ăn mì độn cơm. Đúng sáng ngày ba mươi, không khí rộn ràng hẳn. Những gương mặt hốc hác vì đói khát bỗng rạng rỡ hẳn khi cả làng vang lên tiếng heo bị chọc tiết. Bây giờ nhớ lại hình ảnh người thợ chọc con dao vào cổ con heo máu chảy ồng ộc mà rùng mình chứ thời ấy nhìn cái chậu máu đỏ tươi là cả đám người xung quanh liếm mép và nuốt nước bọt ừng ực. Sau khi tắm trắng cạo lông cho heo bằng phương pháp của chị Tấm dành cho Cám, người ta xả thịt heo ra thành nhiều tấm, phần cho vào chĩnh muối để ăn dần, phần xỏ lạt cột treo giàn bếp để nấu ba ngày Tết. Riêng phần đầu, nọng, và một phần thịt mang ra cúng tất niên. Các món đơn giản trong bữa tiệc tất niên chỉ là tiết canh, luộc, lụi (nướng), nấu cháo. Phần nhiều nhất dành cho trẻ con là cái đầu heo và thịt mỡ. Cả nhà quây quần quanh một cái nong. Không cần chén đũa. Ăn bốc. Ăn ngốn ngấu. Khoái nhất là cầm cục xương má heo gặm, đứa nào cũng hai bên má nhẵn bóng. Bọn trẻ chúng tôi thi nhau gặm sạch đến mức mấy con chó cũng ganh tị sủa toáng lên.

Chiều tối ba mươi ấy, bụng đứa nào cũng căng cứng. Ăn như chưa bao giờ được ăn. Hậu quả là sáng mồng Một, Gò Ỉa đông hơn đi hội. Mà không chỉ đi một lượt. Ai cũng phải đi ít nhất dăm bảy lượt. Tôi còn nhớ vừa toẹt một vệt dài đến hết cả lô ỉa dành cho mỗi người, trịn lên hai ba lượt cái bia đá xong là cái bụng nó lại đòi toẹt tiếp. Có người tưởng đã xong, vừa kéo quần lên đi về nhà được nửa đường thì phải quay đầu trở lại Gò Ỉa. May mà Gò Ỉa có nhiều ngã đến nên không bị kẹt đường.

Ngày mồng Một Gò Ỉa có một cái mùi đặc trưng khác với thường ngày: nó thúi cái mùi chua loét.

Tôi bụng yếu từ nhỏ, cho nên cả mồng Một chỉ có đi ỉa toẹt mà không thể ăn gì thêm. Tối đến, anh tôi không cho ngủ chung vì bảo tôi trịn không sạch, chua lắm! Vậy là phải ra chõng sau hè ngủ một mình.

Mẹ có món thuốc trị chảy gia truyền là bắt tôi ăn lá ổi thật nhiều. Vậy là ba ngày Tết chủ yếu ăn lá ổi. Ba tôi mắng: tham thực cực thân con ạ!

Vào khoảng năm 1986, 1987, tức giai đoạn khoán 10, thời gian mà người ta ngợi ca Tổng bí thư Nguyễn Văn Linh như vị cứu tinh ấy, cũng là lúc có đến mấy cái Tết bọn trẻ con chúng tôi không được ăn thịt heo thoải mái nữa. Năm đó, vào tháng Giêng, tháng Hai, như thường lệ, mẹ tôi vẫn bỏ chuồng một con heo chuẩn bị cho Tết năm tới. Vẫn làm lễ nhập chuồng, mẹ khấn vái cô hồn các đảng phù trợ cho heo mau ăn chóng nhớn. Và năm ấy, nó lớn nhanh như thổi, đến tháng Chạp thì nặng gần cả tạ. Năm ấy tôi không còn là trẻ con nữa, nhưng vẫn háo hức Tết. Ăn Tết đồng nghĩa với ăn thịt heo. Ăn cho thật đã dù biết đến mồng Một mồng Hai là phải ăn toàn lá ổi. Không chỉ tôi, cả nhà ai cũng mơ màng chờ Tết ăn thịt heo cho thỏa bụng.

Nhưng Tết năm ấy tôi không phải ăn lá ổi nữa, vì ngày ba mươi nhà không có tiếng heo kêu.

Con heo vái cô hồn các đảng nuôi lớn nhanh như thổi ấy đã bị cô hồn các đảng bắt đi nguyên con từ sớm. Mùa đông năm ấy, mấy hecta ruộng khoán nhà tôi gặt lên dù chất đầy sân nhưng không đủ cân “nghĩa vụ” cho hợp tác xã. Mẹ nhìn đụn lúa to giữa sân, lần đầu tiên mừng như địa chủ được mùa. Ai cũng nghĩ cái đói và sự ăn mì độn cơm có lẽ từ đây chấm dứt. Nhưng khi cân nộp cho hợp tác xã, cân gánh một hồi vét sạch vẫn không đủ số lượng phải nộp. Nhìn cái sân nhà chỉ còn mấy hạt dính qua kẽ gạch, mẹ tôi lăn ra khóc. Mẹ khóc mấy ngày, không chỉ vì lo cả nhà đói mà lo chính quyền hoạnh họe vì không hoàn thành nghĩa vụ. Ba làm giấy xin khất nợ, nhưng hợp tác xã không chấp nhận. Khoảng rạng sáng đêm ấy, sau tiếng chó sủa dữ dội là một đội quân tấn công vào nhà. Nhà có gì chúng siết nấy. Chúng siết luôn cả con heo mang đi…

Mấy năm sau đó mẹ không nuôi heo để cúng tất niên nữa. Mẹ nói, loại cô hồn các đảng sống này đáng sợ lắm, bọn này lừa mình làm ruộng, nuôi heo, có được bao nhiêu chúng vét sạch, ăn sạch, đến mức cứt cũng không để lại cho người nuôi trồng. Trước cúng sau ăn thì mới cúng chứ không được ăn miếng nào thì thôi. Từ đó nhà có gì dùng nấy. Gần Tết, tát cái ao cá cạnh nhà, kho mặn một nồi trước dăm mười ngày, đến ba mươi ra chợ mua cân thịt để cúng tổ tiên, vậy là xong cái Tết.

Nhiều gia đình lâm vào tình cảnh tương tự như nhà tôi. Gần một nửa làng nửa đêm dọn nhà bỏ chạy khỏi quê hương, quên mồ mả tổ tiên, vào tận Long Khánh, Lâm Đồng để lập nghiệp chỉ vì trốn nợ hợp tác xã. Khoán 10 đã biến hợp tác xã thành tên địa chủ khổng lồ, dân vắt kiệt sức làm giàu cho ông hợp tác xã, đến mức tục lệ ba mươi tết thịt treo trong nhàcũng không còn nữa.

Không khí lễ hội ở Gò Ỉa bắt đầu từ những năm ấy cũng thưa người. Mùa chua chua thủm thủm cũng tan dần theo thời gian vì dân đói đến mức không còn gì để ỉa…

Mồng Bốn Tết Mậu Tuất

CML

(Theo Blog Chu Mộng Long)