3912. Văn nghệ thời Bác Hồ
Văn nghệ thời Bác Hồ
GS Nguyễn Văn Tuấn.
 |
| Trung Quốc kiểm duyệt chặt chẽ việc đưa tin về con cóc vàng khổng lồ vì sợ "phạm húy" ông Giang Trạch Dân. (soha.vn) - ảnh minh họa. |
PNTB: Công bằng mà nói, thời gian gần đây, đất nước mình cũng 'cởi mở' nhiều, không kiểm duyệt vô lý như mấy chục năm trước. Tất nhiên cũng chưa thể hết những chuyện buồn cười trong việc thẩm định văn học, nghệ thuật và báo chí, bởi mình vẫn chưa hết nọc những tư tưởng 'học trò' của ông 'bạn vàng'...
Mấy hôm còn ở trong nước, đi đến đâu tôi cũng
nghe ca khúc "Ly rượu mừng" trên làn sóng radio. Vì bài "xuân
ca" này quá quen thuộc với tôi, nên tôi không cảm thấy gì đặc biệt. Thế
nhưng khi nói chuyện với bạn bè trong nước, tôi mới biết đó là một ... sự kiện.
Hoá ra, sau này đọc Tuổi Trẻ tôi mới biết bài xuân ca này mới được "cho
phép" phổ biến. Thật kinh ngạc! Một ca khúc hay như thế, vui tươi và ý
nghĩa như thế, mà bị cấm đến 40 năm!
Những ai am hiểu âm nhạc đều biết ca
khúc Ly rượu mừng do nhạc sĩ Phạm Đình Chương (còn có tên là Hoài Bắc - tức nhớ
đất bắc) sáng tác từ những năm đầu thập niên 1950. Ông là người Hà Nội (thứ
thiệt) thuộc một gia đình có truyền thống nhạc. Em gái ông chính là ca sĩ Thái
Thanh và Thái Hằng. Thái Hằng là phu nhân của Nhạc sĩ Phạm Duy. Những ai thuộc
thế hệ tôi đều biết câu chuyện buồn trong gia đình Hoài Bắc, vì vợ ông là ca sĩ
Khánh Ngọc có dan díu với Phạm Duy. Sau này, hai vợ chồng Khánh Ngọc - Hoài Bắc
chia tay, và cuộc chia tay đó để lại cho đời những ca khúc rất ray rứt như Đêm
cuối cùng, Thuở ban đầu, Người đi qua đời tôi, Nửa hồn thương đau.
Quay lại bài Ly rượu mừng, chẳng ai biết
tại sao nó bị cấm. Ca từ trong bài này chúc mọi thành phần xã hội, có thứ bậc
đàng hoàng, và những lời chúc rất hợp. Nhưng nghe kĩ lại thì thấy ông có viết
những câu như
Chúc non sông hoà bình, hoà bình
Ngày máu xương thôi tuôn rơi
Ngày ấy quê hương yên vui
đợi anh về trong chén tình đầy vơi
Nhấc cao ly này
Hãy chúc ngày mai sáng trời tự do
Nước non thanh bình
Muôn người hạnh phúc chan hoà
À, rất có thể câu "chúc ngày mai
sáng trời tự do" làm cho mấy người kiểm duyệt thấy nhột chăng? Thật ra, dù
họ có cho phép hay không thì ca khúc này vẫn được công chúng, nam và bắc, ca
lên vào những dịp Tết. Thế mới biết giữa người kiểm duyệt giáo điều và công
chúng có một khoảng cách lớn về tâm tình dân tộc và ước nguyện.
Trong thời gian ở trong nước tôi phát
hiện nhiều ca khúc xuân khác cũng chưa được "cho phép". Nhớ một hôm
tiệc cuối năm, các bạn tôi yêu cầu tôi góp vui một bài karaoke, tôi chọn bài
"Mùa xuân trên cao" của Trầm Tử Thiêng, nhưng chẳng ai biết, và anh
chàng chọn bài lắc đầu nói bài này chưa được cho phép! Thế là tôi có lí do
trốn, khỏi phải ca hát.
Phải nói là chế độ kiểm duyệt văn hoá ở
VN rất Mao-ít và kinh khủng. Chẳng những kiểm duyệt văn nghệ miền Nam
"Hồi những năm 60-70 thế kỷ
trước, Trường Chinh và Tố Hữu lúc đó phụ trách về tuyên huấn, văn
hóa, giáo dục... Các ông ấy cho rằng trong nguyên bản tờ Bình Ngô Đại
Cáo ở đoạn cuối, trước chữ 'Than ôi !' có một câu mà các ông cho là
duy tâm, mê tín quá là câu 'Thế là nhờ trời đất, tổ tông khôn thiêng
che chở, giúp đỡ cho nước ta vậy' (bản dịch của Trần Trọng Kim), thế
là các ông quyết định bỏ đi, mà mập mờ cho ba chấm vào trước câu
sau. Thế là những sách có in Bình Ngô Đại Cáo trong thời đó đều bỏ
câu đó đi, có khi họ quên để cả ba chấm nữa."
Đến Bình Ngô Đại Cáo của Nguyễn Trãi mà
còn bị kiểm duyệt thì tác phẩm của nước ngoài bị cắt xén và sửa đổi là chuyện
có thể xảy ra. Gần đây hơn, chúng ta đã từng biết vụ kiểm duyệt bản dịch cuốn
sách "The Spy Who Loved Us" (Tên gián điệp thương chúng ta) của
Thomas A. Bass viết về Phạm Xuân Ẩn. Câu chuyện đằng sau vụ này rất ư sống
động, và nó cho chúng ta một bài học là nếu muốn đọc sách nước ngoài thì nên
dùng nguyên bản, đừng có dại dột dùng bản dịch của những dịch giả mà uy tín học
thuật chưa được khẳng định.
Một bài học khác là khi cần tham khảo
những sáng tác của các tác giả xưa (ví dụ như các tác giả ở miền Nam
Nguyễn Văn Tuấn
(FB. Nguyễn Văn Tuấn)
Nhận xét