3083. Ý kiến tôi: Nên bỏ quy định tại điểm 3 điều 9...
GÓP Ý KIẾN VỀ DỰ THẢO LUẬT VỀ HỘI:
Ý kiến tôi:
Nên bỏ quy định tại điểm 3 điều 9
Lại
Nguyên Ân/ 3/8/2015 5:42 AM
GÓP Ý
KIẾN VỀ DỰ THẢO LUẬT VỀ HỘI:
Ý kiến tôi: Nên bỏ quy định tại điểm 3
điều 9, bởi nếu giữ quy định này, các hội được cấp phép sẽ đều là những tổ chức
độc quyền.
Xung quanh vấn đề hoạt động của các tổ
chức gọi là hội, nhất là liên quan đến khu vực văn học nghệ thuật, tôi đã viết
khá nhiều bài báo, từ 1988 đến gần đây. (1) Nhân có việc công bố và lấy ý kiến
về dự thảo luật hội, tôi xin góp một ý kiến sau đây.
Theo tôi, nên bỏ quy định tại điểm 3
điều 9 (điều kiện thành lập hội) trong dự thảo (theo đó, “lĩnh vực hoạt động
chính” của một hội mới lập “không trùng lắp với lĩnh vực hoạt động chính của
hội đã được thành lập hợp pháp trước đó trong cùng phạm vi hoạt động”). Tôi
cũng đã thấy nhiều ý kiến theo hướng đề nghị bỏ quy định kể trên.
Như ai nấy đều biết, ở xã hội văn minh,
tôn trọng quyền con người, thì “tự do hiệp hội” là một trong những quyền cơ bản
của con người, được ghi nhận trong Tuyên ngôn quốc tế về Quyền con người năm
1948, Công ước quốc tế về các quyền dân sự chính trị năm 1966. Ở Việt Nam , quyền tự do lập hội được hiến định tại điều
25 của Hiến pháp Việt Nam
sửa đổi năm 2013. Tự do lập hội là một quyền cơ bản của con người, có ý nghĩa
quan trọng trong thúc đẩy các quyền con người khác.
Trong thực tế, ở xã hội Việt Nam từ thời
đầu của nhà nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa (1945), và nhà nước Cộng hòa XHCN
Việt Nam (từ 1976) cho đến gần đây vẫn có các loại hình hội theo lứa tuổi (đoàn
thanh niên, đội thiếu nhi, hội người cao tuổi, v.v.), theo giới tính (hội phụ
nữ…), theo loại hình lao động (hội nông dân, công đoàn…), theo các lĩnh vực hoạt
động (hội nhà văn, hội nghệ sĩ sân khấu, v.v.).
Hệ thống các hội đoàn này rất đông đảo,
nhưng đều mang 2 thuộc tính: tính chất độc quyền và tính chất "nhà nước
hóa".
Một là mỗi phạm vi hoạt động chỉ có một
tổ chức hội duy nhất, và Hai là cơ quan, hội sở các hội ấy đều được coi như
những cơ quan nhà nước, “cán bộ khung” (các chức danh lãnh đạo, nhân viên văn
phòng) đều được coi như viên chức nhà nước, được hưởng lương từ ngân sách; hoạt
động của các hội đều được bảo đảm bằng ngân sách nhà nước, tức là từ tiền đóng
thuế của người dân.
Tính chất “nhà nước hóa” của hệ thống
các hội như trên thể hiện đặc biệt rõ rệt ở thời bao cấp (trước 1986 ở phạm vi
toàn quốc) với hệ thống các hội bao trùm từ cấp trung ương đến cấp địa phương.
Sang thời đổi mới, rõ nhất là các năm
2000-2005, có lúc từ phía lãnh đạo đã muốn thay đổi hệ thống các hội đoàn này,
tìm cách “xã hội hóa” các hoạt động của nó, và điều đó cũng có một số kết quả
nhất định. Song tiến trình này đã sớm bị ngừng lại, rồi dường như có xu hướng
muốn khôi phục hệ thống hội đoàn bao cấp. Rốt cuộc, cho đến nay, về căn bản, hệ
thống hội đoàn “nhà nước hóa” vẫn chưa được tái cơ cấu; các hội này, trong thời
kỳ mới, đã tạo thêm lợi thế cho mình ở thuộc tính “độc quyền” vốn có của mình.
Thật vậy, do chỗ ngay từ đầu, mỗi phạm
vi hoạt động chỉ có một tổ chức hội duy nhất, cho nên mỗi hội đương nhiên có
được vị thế độc quyền. Hoạt động của mỗi hội từ đây trở nên rất giống với các
tổ chức kinh tế nhà nước, các tập đoàn kinh tế như Vinashin, Vinaline… Trong
những hội hiện đang hoạt động bằng các nguồn kinh phí bao cấp đều đặn, nếu thâm
nhập sâu, có thể ta sẽ thấy đó đều là những Vinashin, Vinaline tiềm tàng.
Tuy vậy, đó chưa phải điều chính yếu,
bởi điều chính yếu là quy chế trong mỗi phạm vi hoạt động chỉ có một tổ chức hội
duy nhất tức là đảm bảo sự độc quyền của cái hội đã có, do vậy, tước mất quyền
liên kết, hiêp hội của những thành viên khác, vốn cũng hoạt động ở lĩnh vực ấy,
nhưng muốn liên kết với nhau, hoạt động cùng nhau theo những mối quan tâm chung
mà không bị chi phối bởi cái hội hiện đã có.
Trong tình thế như vừa phân tích, dự
thảo luật hội, với điểm 3 của điều 9, quy định “lĩnh vực hoạt động chính” của
một hội mới lập “không trùng lắp với lĩnh vực hoạt động chính của hội đã được
thành lập hợp pháp trước đó trong cùng phạm vi hoạt động”, đối với lĩnh vực văn
học nghệ thuật, sẽ chỉ có ý nghĩa là hợp thức hóa diện mạo hội đoàn hiện có, −
đó là những hội đoàn còn chưa được đưa hoàn toàn ra khỏi quỹ đạo “nhà nước hóa”
đã lại được cấp thêm quy chế độc quyền.
Sự tồn tại hệ thống hội đoàn văn nghệ
này sẽ tiếp tục làm méo mó hoạt động trợ cấp cho văn hóa nghệ thuật của nhà
nước, gây bất công cho tất cả những văn nghệ sĩ nào không là thành viên các hội
sẵn có đó nhưng lại cần được tài trợ cho các dự án nghệ thuật của mình. Mà đó
cũng mới chỉ là một trong số các hệ quả.
Nhân đây cũng lưu ý các nhà làm luật
rằng, các tổ chức được dự luật này gọi chung là “hội”, thật ra cũng có khá
nhiều điểm chung với các tổ chức được gọi là “doanh nghiệp”, ở chỗ đó đều không
phải là những cơ quan nhà nước để quản lý xã hội; chỉ hơi khác là “doanh
nghiệp” thì hoạt động kinh tế, nhằm đạt những lợi ích kinh tế, còn các “hội”
thì được định nghĩa là “hoạt động không vì mục đích lợi nhuận”.
Tuy vậy ranh giới sẽ không thật khác
biệt khi ta nói tới loại hình doanh nghiệp xã hội, mà hoạt động phải nhằm khắc
phục những hệ quả xấu về xã hội vốn phái sinh từ các hoạt động do nhà nước chủ
trương thực hiện, ví dụ tiến trình công nghiêp hóa, hiện đại hóa, đô thị hóa…
Do vậy, cần phải đối chiếu các quy định
trong luật hội với các quy chế trong luật doanh nghiệp, sao cho không để phát
sinh những trái nghịch.
Chẳng hạn, luật doanh nghiệp đã ngăn
chặn tình trạng độc quyền, tạo điều kiện cho sự cạnh tranh lành mạnh, đúng pháp
luật cho nhiều tổ chức cùng hoạt động trên một lĩnh vực; vậy cũng phải có quy
chế tương ứng cho các tổ chức gọi là “hội” cùng hoạt động trên một lĩnh vực văn
hóa, xã hội.
Chính vì vậy, tôi đề nghị bỏ quy định
tại điểm 3 điều 9 của dự thảo luật hội, bởi nếu giữ quy định này, các hội được
cấp phép sẽ đều là những tổ chức độc quyền. Điều đó đi ngược lại quyền hiệp
hội, quyền lập hội, một trong những quyền con người cơ bản.
29/7/2015
LẠI NGUYÊN ÂN
Nhà nghiên cứu văn học, Hà Nội lainguyenan@gmail.com
Chú thích
(1) Xem:
- Lại Nguyên Ân: Cơ chế hành chính quan
liêu bao cấp và hoạt động văn hóa văn nghệ // Nhân dân, 30/1/1988
- Lại Nguyên Ân: Để các tổ chức xã hội
không bị quan liêu hóa // Nhân dân, 20/1/1988
- Lại Nguyên Ân: Cần một thiết chế văn
hóa văn nghệ phù hợp trong nhà nước pháp quyền // Tạp chí “Tuyên truyền” (Ban
Tuyên giáo trung ương), s. 9/1991
- Lại Nguyên Ân: Chuyển các hội văn học
nghệ thuật về đời sống dân sự // Người đại biểu nhân dân, 23/2/2005
- Lại Nguyên Ân: Phê bình văn nghệ và
đời sống xã hội // Hội thảo về pê bình văn học, Hội nhà văn VN, 4&5/10/2006
- Lại Nguyên Ân: Tái cơ cấu thiết chế
văn nghệ: một nhiệm vụ khả thi // Hội thảo tại ĐHQG Hà Nội, 20/2/2014
- Lại Nguyên Ân:
Văn học đổi mới hay là sự thức tỉnh nửa vời của một lớp nhà văn // Hội thảo
Viện Văn học, Viện HLKHXHVN, Hà Nội, 28/5/2015
bài viết này đã gửi tới các báo "Đại Biểu Nhân
Dân", "Đại Đoàn Kết"
Nguồn: FB Lại Nguyên Ân
Nguồn: FB Lại Nguyên Ân
Nguồn: trannhuong.com
Nhận xét